40 lat temu zniesiono indeks ksiąg zakazanych

Indeks wprowadził papież Paweł IV, który czuwał nad cenzurą książek i słynął z surowości w ferowaniu inkwizycyjnych wyroków nie oszczędzając nawet najbardziej zasłużonych osobowości. Niektórzy historycy wyrażają nawet opinię, że jego bezwzględność przysporzyła wielu szkód Watykanowi i całemu Kościołowi. Na mocy decyzji Pawła IV cenzura książek znalazła się w rękach Inkwizycji (Świętego Oficjum) i bez zgody tego urzędu nie wolno było ich drukować, a nawet posiadać czy czytać.

Na mocy bulli papieskiej z 5 stycznia 1559 roku odwołano wszelkie pozwolenia na czytanie zakazanych dzieł. Spowiednicy mieli obowiązek dowiadywać się, kto czyta i rozpowszechnia heretyckie teksty, zwłaszcza zaś nielegalne tłumaczenia Biblii i druki luterańskie. Nikt nie był zwolniony od obowiązku przestrzegania tego zakazu. Pod groźbą ekskomuniki obowiązywał on urzędników i hierarchów kościelnych z kardynałami włącznie, a także królów i cesarzy. Zakazane dzieła palono, a ich wydawców oraz autorów represjonowano.

Na Index Librorum Prohibitorum, tak brzmiała jego łacińska nazwa, w ciągu 500 lat wpisano wiele słynnych dzieł najbardziej znanych twórców i myślicieli. Była na nim przełomowa praca O obrotach sfer niebieskich Mikołaja Kopernika. Została ona umieszczona na Indeksie w 1616 roku, a wycofał ją Pius VII 1835 roku.

Prócz tego na liście znaleźli się między innymi: Galileusz , Victor Hugo , Honore de Balzac , Denis Diderot , Aleksander Dumas (ojciec i syn ), Gustave Flaubert , Immanuel Kant , Niccolo Machiavelli , Karol Marks , Adam Mickiewicz , Blaise Pascal , Jean- Jacques Rousseau , Jean-Paul Sartre , Baruch Spinoza , Emil Zola .

Kolejni papieże - jak się podkreśla - z mniejszą lub większą tolerancją korzystali z indeksu ksiąg zakazanych. Za przełomowy można uznać pontyfikat Benedykta XIV (1740-1758). To ten oświecony i doskonale wykształcony papież zapoczątkował reformę indeksu i zamieszczania dzieł na nim.

Idea całkowitego zniesienia indeksu pojawiła się w czasie Soboru Watykańskiego II (1962-1965). 14 czerwca 1966 roku Paweł VI uznał Indeks za dokument historyczny i ogłosił, że przestaje on obowiązywać wiernych. Odwołano groźbę ekskomuniki.

Spadkobierczyni Świętego Oficjum – Kongregacja Nauki Wiary - wskazuje czasem dzieła szkodliwe dla wiary i moralności oraz niezgodne z nauczaniem Kościoła, jednak sankcje nakłada jedynie na duchownych, którzy je napisali.