Najpierw grafoman, potem geniusz. 10 początkowo ostro krytykowanych arcydzieł literackich

* "Władca pierścieni" Tolkiena , "Paragraf 22" Hellera , "Lolita" Nabokova czy "Ulisses" Joyce'a to książki powszechnie uznawane dzisiaj za arcydzieła literatury pięknej, mistrzowskie powieści, którymi można się tylko i wyłącznie zachwycać. Ale nie zawsze tak było. Także genialni twórcy mieli wielkie problemy z wydaniem swoich książek, które swego czasu uważano za coś bezwartościowego, niemądrego, a przynajmniej niemoralnego i nielegalnego.*
Na kolejnych stronach prezentujemy 10 kanonicznych powieści wybitnych autorów, które początkowo nie znalazły uznania w oczach krytyków i/lub czytelników, które odsądzano od czci i wiary, bezlitośnie krytykowano i lżono, a nawet nie pozwalano na ich publikację lub - jeśli w końcu do niej doszło - na lekturę.
Ile z tych powieści czytaliście? Jak wam się podobały? Czy już w trakcie lektury mieliście świadomość, że obcujecie z arcydziełem? A może początkowo również uważaliście, że to przereklamowany gniot?
Na zdj. kadr z ekranizacji "Lolity" Nabokova w reż. Adriana Lyne'a.

Nabokov miał wielkie problemy już z opublikowaniem "Lolity". Pisarz proponował powieść kolejnym amerykańskim wydawcom, ci jednak odmawiali, obawiając się prawnych konsekwencji publikacji powieści z pedofilem w roli głównej. Nabokov zaproponował "Lolitę" trzem innym wydawcom - wszystkie odmówiły (jedne ze strachu, inne z powodu pornograficznych treści).
W końcu "Lolita" ukazała się po raz pierwszy w Europie, w jednym z paryskich wydawnictw, które specjalizowało się w publikowaniu... pornografii. Początkowo powieść przeszła praktycznie bez echa, prawdziwa burza rozpętała się później. Redaktor "Sunday Express" uznał "Lolitę" za "niepohamowaną pornografię", za którą Nabokova powinno zamknąć się w więzieniu.
W 1955 roku francuskie MSW zakazało wydawania słynnej powieści Nabokova. Książka była zakazana również m.in. w Wielkiej Brytanii, Argentynie, Nowej Zelandii, RPA. Powieść została przetłumaczona na kilkadziesiąt języków, wydano ją w atmosferze kontrowersji i protestów, a autora pomawiano o pornografię i pedofilię. Obecnie uznawana jest za jedno z wielkich arcydzieł literatury światowej.

Choć słynna trylogia Tolkiena powszechnie uważana jest za jedno z największych arcydzieł w historii literatury (nie tylko) fantastycznej, brytyjski "Guardian" ujawnił niedawno informacje dotyczące nominacji "Władcy pierścieni" i jej autora do literackiej Nagrody Nobla w 1961 roku.
Trylogię do tej prestiżowej nagrody nominował C.S. Lewis, autor "Opowieści z Narnii", a prywatnie przyjaciel Tolkiena. Dlaczego "Władca pierścieni" nie został ostatecznie nagrodzony? Akademicy odrzucili trylogię z powodu... "drugorzędnej jakości prozy" Tolkiena.
W ich przekonaniu jedna z najpopularniejszych książek XX wieku, która sprzedała się w milionach egzemplarzy, "absolutnie nie dorasta do rangi literatury najwyżej próby".

Z dzisiejszej perspektywy szokujący może się wydawać fakt, że "Wichrowe wzgórza" ktoś mógł uznać za niemoralne, obrzydliwe, brutalne i deprawujące, ale kiedy jedyna powieść Emily Bronte ukazała się 1847 roku pod męskim pseudonimem (Ellis Bell), było zupełnie inaczej i krytyka ostro atakowała książkę, która dzisiaj należy do kanonu anglojęzycznej literatury.
Niektórzy krytycy pisali wręcz, że tajemnicą jest, iż niektórym osobom udaje się nie popełnić samobójstwa przed skończeniem kilkunastu rozdziałów książki. "To mieszanina wulgarnej deprawacji i nienaturalnej grozy" - mogły w 1848 roku przeczytać czytelniczki "Graham's Lady Magazine".

Jedna z najwybitniejszych i najpopularniejszych powieści amerykańskich XX wieku, którą pokochali nie tylko czytelnicy, ale też krytycy, choć oczywiście nie wszyscy i nie od razu. Pierwsze opinie i recenzje były podzielone - od skrajnie negatywnych po entuzjastyczne.
Co ciekawe, do ostrych krytycznych decyzji doszły także decyzje administracyjne - książka została zakazana w Ohio (1972 r.), Teksasie (1974 r.) i Waszyngtonie (1979 r.). Powód? "Obraźliwy język". Książkę próbowano usunąć także ze szkół m.in. z powodu ukazania kobiet w obraźliwy sposób.
Powieść, utrzymana w poetyce czarnego humoru, ukazuje bezsens wojny i armii jako instytucji, wyśmiewa mechanizmy społeczne rządzące się logiką absurdu. Jej bohaterowie to zbiorowisko wariatów, fanatyków, idiotów i oportunistów, ale nade wszystko ludzi, którzy pragną jednego - by przeżyć.

Kolejne arcydzieło światowej literatury i klasyk amerykańskiej prozy, który początkowo spotkał się z niezwykle negatywnych przyjęciem czytelników i krytyków. Wydana w 1851 roku powieść zdobyła należne uznanie dopiero w połowie XX wieku, kiedy twórczość Melville'a została odkryta na nowo.
Jedni powieść Melville'a uważają za absolutne arcydzieło ("Melville mógłby pisać o wykopywaniu dżdżownic w ogrodzie, nie polowaniu na wieloryby, a pewnie i tak czytałabym to z opuszczoną szczęką. Sposób prowadzenia narracji i dbałość o każde słowo wręcz porażają kunsztem. Mistrz.), inni twierdzą, że to absolutne nieporozumienie ("Swego czasu w jakimś amerykańskim filmie usłyszałem dialog na temat wagarów z powodu przerabiania w szkole "Moby Dicka" - jest to lektura w szkołach amerykańskich - i byłem pełen zrozumienia").
Bohater powieści, Izmael, zaciąga się wraz ze swym przyjacielem na wielorybniczy statek. Wkrótce okazuje się, że dla dowodzącego nim kapitana celem wyprawy jest zemsta na Moby Dicku, białym wielorybie, w walce z którym stracił nogę. Dokładnie 18 października 2012 roku minęło 161 lat od wydania książki.

"Ziemia jałowa" to jeden z najsłynniejszych i najbardziej znaczących poematów w historii XX-wiecznej literatury. Zarazem dzieło Eliota - szczególnie niedługo po publikacji - uznano za kontrowersyjne, nieprzystępne i nieczytelne.
"Można tylko powiedzieć, że gdyby pan Eliot napisał był "Ziemię jałową" w przystępnej angielszczyźnie, nie byłaby tym, czym jest dla niemal wszystkich z wyjątkiem antropologów i literatów, czyli zwykłą makulaturą" - pisał jeden z recenzentów, który nazwał poemat "szaloną składanką".

Słowacki nie miał najlepszej opinii w kręgach polskiej emigracji. Nie lubiano jego zbyt demokratycznych poglądów, krytycznej oceny Watykanu i polskiej emigracji, sporów z Mickiewiczem czy wreszcie zbyt trudnej w odbiorze poezji.
Przykładowo Stanisław Ropelewski, ówczesny krytyk literacki, określił "Balladynę" jako bezładny zlepek kilkudziesięciu stron, którym brakuje zarówno poezji, jak i prawdy historycznej.

Gdy "Ulisses" mimo przeszkód wreszcie ukazał się drukiem w 1922 roku, okrzyknięto go dziełem nieudanym, nieprzyzwoitym, niemoralnym itd. Uchodził za powieść, której porządny człowiek nie powinien nawet brać do ręki. Dziś, prawie sto lat później, jest powszechnie uważany za arcydzieło, którego nie wypada nie znać.
Powieść uważana za jedną z najtrudniejszych w historii literatury. Monumentalne arcydzieło Joyce'a była zakazane w Wielkiej Brytanii w latach 30. oraz w Australii w latach 30. i 40. XX w. Przez jakiś czas było też zakazane w USA ze względu na treści o charakterze seksualnym.

"Ten Salinger to facet od krótkich opowiadanek. I wie, jak pisze się o dzieciach. Ale ta książka jest za długa. Jest po prostu nudna" - pisał po premierze powieści, w 1951 roku, James Stern na łamach "The New York Timesa".
Niedługo po premierze powieść Salingera stała się jedną z najbardziej napiętnowanych książek w Stanach Zjednoczonych z powodu jej rzekomej wulgarności, fragmentów dotyczących seksualności nieletnich, promocji alkoholu, papierosów i rozwiązłości. W latach 1961-1982 książka była zakazana w amerykańskich szkołach i bibliotekach.
Książka opowiada o dwudniowej odysei Holdena Caulfielda, zbuntowanego nastolatka, który w przeddzień Bożego Narodzenia ucieka ze szkoły i błądzi po ulicach Nowego Jorku. Holden nie zgadza się na świat dorosłych, w którym dostrzega tylko fałsz i zwyrodnienie.

"Powieść jest niesłuchanie nudna, a przez większość czasu także dogłębnie i ekstremalnie obrzydliwa. Nie fascynująco obrzydliwa, ale obrzydliwie-obrzydliwa. Bezcelowe epatowanie tanią sensacją, które wytłumaczyć można tylko chęcią autora do zarobienia pieniędzy i zdobycia sławy" - pisał jeden z recenzentów po premierze tej kultowej powieści Ellisa.
Najgłośniejsza i najsłynniejsza powieść Ellisa jest historią Patricka Batemana, 27-letniego yuppie, doradcy bankowego z Wall Street, który po godzinach morduje ludzi w okrutny sposób. Trudno jest streścić fabułę, bo w całości składa się na nią monolog wewnętrzny głównego bohatera. Bateman relacjonuje najróżniejsze wydarzenia, często nie dbając o logiczną ciągłość poszczególnych epizodów.
_****Oprac. GW._**Oprac. GW.**