70 lat temu zginął Tadeusz Boy-Żeleński

70 lat temu zginął Tadeusz Boy-Żeleński - pisarz, publicysta, krytyk literacki, tłumacz. Został zastrzelony przez hitlerowców w nocy z 3 na 4 lipca 1941 roku, razem z 25 lwowskimi profesorami.

"Kiedy myślę o Boyu , z oddalenia (...) spostrzegam, że ten człowiek skupia w sobie zmagania i rozterki całej wychodzącej z zaborów inteligencji polskiej. Urodzony w Warszawie pod zaborem rosyjskim, wychowany w Krakowie pod panowaniem Franciszka Józefa, frenetycznie czynny w niepodległej Polsce, rozstrzelany przez Niemców w zdobytym na sowietach Lwowie. Czyż jego losy nie mogą wydać się symboliczne?" - powiedział Józef Hen , autor biografii Tadeusza Boya-Żeleńskiego Błazen - wielki mąż .

Tadeusz Boy-Żeleński urodził się 21 grudnia 1874 roku w Warszawie. W latach 1892-1900 studiował medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W tym okresie życia Boy nie stronił od alkoholu i gry w karty. Na rok przerwał studia, wpadł w nałóg hazardu i aby zdobyć pieniądze zdecydował się na stypendium wojskowe (50 guldenów rocznie), które musiał następnie odsłużyć w armii austro-węgierskiej po ukończeniu studiów. Był związany ze środowiskiem krakowskiej bohemy artystycznej. Kiedy w 1898 roku przeprowadził się do Krakowa Stanisław Przybyszewski , Żeleński stał się jego nieodłącznym towarzyszem. Po otrzymaniu dyplomu medycznego Boy , rozpoczął pracę w krakowskim Szpitalu św. Ludwika.

Jako poeta zadebiutował w 1895 roku publikując w tygodniku "Świat" cykl sonetów. Od roku 1906 udzielał się jako współautor programów Zielonego Balonika - kabaretu działającego w Krakowie w latach 1905-1912 w Jamie Michalikowej, cukierni Jana Michalika, która stała się miejscem spotkań ówczesnej cyganerii artystycznej. Owocem pracy Boya nad tekstami dla Zielonego Balonika były Słówka - zbiór wierszowanych piosenek i utworów satyrycznych, wydany we Lwowie w 1913 roku.

W 1915 roku powołano Boya do armii austriackiej i do zakończenia pierwszej wojny światowej pracował jako lekarz kolejowy, w wolnych chwilach tłumacząc literaturę francuską. W 1914 roku otrzymał palmy Akademii Francuskiej, a w 1922 - Krzyż Kawalerski Legii Honorowej za liczne, wybitne przekłady. W sumie przetłumaczył ponad 100 tomów francuskiej klasyki.

W 1919 roku Boy rozpoczął pracę recenzenta teatralnego. W latach 1920-1939 opublikował w 17 tomach cykl felietonów teatralnych "Flirt z Melpomeną". Od 1922 roku Boy-Żeleński mieszkał w Warszawie, gdzie w sezonie 1923-1924 był kierownikiem literackim Teatru Polskiego.

* Boy nie zamykał się jednak w świecie literatury, prowadził głośne kampanie publicystyczne - m.in. w sprawie legalizacji aborcji i regulacji urodzin.* Opublikował zbiory felietonów Dziewice konsystorskie (1929), Piekło kobiet (1930) i Naszych okupantów (1932). Prowadził również kampanie literackie, mające na celu demitologizację luminarzy polskiej literatury, wydając m.in. Brązowników (1930) i Obrachunki fredrowskie (1934).

Boy był współzałożycielem stacji sztucznego żywienia niemowląt "Kropla mleka" oraz pierwszej w Polsce poradni świadomego macierzyństwa. Propagował wzorce zdyscyplinowanego myślenia, krytykował pruderię obyczajową. Inspirował dyskusje, stawiał krępujące pytania, wdawał się w polemiki. Z uwagi na ostrość stawianych tez, bywał obiektem ataków, zwłaszcza ze strony klerykałów i episkopatu. Polemikę z nim podejmowali również intelektualiści i artyści, m.in. Karol Irzykowski i Stanisław Ignacy Witkiewicz .

Po wybuchu II wojny światowej Boy trafił do Lwowa, gdzie objął katedrę historii literatury francuskiej na tamtejszym uniwersytecie. Działał w lwowskim oddziale Związku Literatów Polskich, był w składzie redakcji pisma Związku Pisarzy Sowieckich "Nowe Widnokręgi", publikował artykuły w "Czerwonym Sztandarze", uczestniczył w imprezach propagandowych. 19 listopada 1939 roku podpisał oświadczenie pisarzy polskich witające przyłączenie Zachodniej Ukrainy do Ukrainy Radzieckiej.

Po zajęciu miasta przez wojska hitlerowskie został aresztowany i rozstrzelany w nocy z 3 na 4 lipca 1941 roku, na stokach Kadeckiej Góry. Miejsce jego pochówku jest nieznane.