Arcydzieła, które powstały za kratami. 15 najlepszych książek napisanych w więzieniu

Andres Breivik za zamordowanie 77 osób w Oslo i na wyspie Utoya został skazany na 21 lat więzienia. Breivik ma do swojej dyspozycji trzy cele. W jednej z nich stworzono mu miejsce do pracy. Skazany może w niej korzystać z laptopa, na którym pracuje nad autobiografią.Zamierza w niej m.in. opisać przygotowania do zamachów oraz zdradzić szczegóły na temat międzynarodowej organizacji „templariuszy”, do której rzekomo należy. Pisana po angielsku książka ma być gotowa na początku 2013 roku.
Pomijając kontrowersje związane ze zgodą na pisanie i wydawanie książek przez seryjnych morderców i psychopatów, można domniemywać, że publikacja Breivika nie będzie literackim arcydziełem, lecz bełkotliwym monologiem, podobnym do jego 1500-stronicowego manifestu opublikowanego przed zamachami.
W opozycji do tego rodzaju chaotycznych gniotów prezentujemy zestawienie 15 najlepszych książek napisanych w więzieniach. Są wśród nich klasyczne i powszechnie znane arcydzieła, słynna powieść pornograficzna, wspomnienia nazisty, a także eseje i artykuły.Wszystkie te tytuły łączy nie tylko fakt, że powstały w niewoli, ale także to, że prezentują wysoki poziom i naprawdę warto po nie sięgnąć.

Nakładem wydawnictwa Vesper właśnie ukazało się pierwsze pełne wydanie oryginalnej, niepoprawianej przez autora, cenzorów i tłumaczy "niegodziwej książki stanowiącej jawną zniewagę wobec religii i dobrych obyczajów oraz wyrzut sumienia dla honoru, rządu i praw".

*Po zwolnieniu z służby wojskowej, wracający do kraju Cervantes został wzięty do niewoli przez berberyjskich korsarzy, którzy następnie sprzedali go bejowi Algieru. Niewola trwała pięć lat, w czasie których hiszpański pisarz kilkakrotnie próbował ucieczki. To właśnie w więziennej celi, w 1605 roku, najprawdopodobniej powstały pierwsze rozdziały „Don Kichota”. * Pierwszą część powieści („Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy”) uznaje się często za owoc głębokich, filozoficznych refleksji, na które Cervantes miał sporo czasu w trakcie pobytu w więzieniu.
Przygody ubogiego szlachcica, który natchniony lekturą rycerskich romansów wyrusza w towarzystwie wiernego giermka Sancho Pansy, by pomagać biednym, słabym i pokrzywdzonym, a także walczyć ze złem. Don Kichot wikła się w kolejne awantury, a próbując naprawić świat, stoczy niejeden heroiczny bój z wiatrakami, które w jego oczach przybierają postać niebezpiecznych olbrzymów...

W 1974 roku Jack Unterweger zamordował osiemnastoletnią dziewczynę. Wyrok: dożywocie. W więzieniu zaczyna pisać autobiograficzną powieść „Czyściec”. Zachwyceni książką austriaccy intelektualiści rozpoczynają walkę o warunkowe zwolnienie Jacka. „Przejrzysty styl Unterwegera i literackie wartości opisu jego dzieciństwa wywarły na mnie ogromne wrażenie” - pisze w liście do sądu Elfriede Jelinek. W 1990 pisarz zostaje zwolniony z więzienia, mieszka w Wiedniu i pracuje jako dziennikarz.
Rok później w Wiedniu dochodzi do pierwszego z wielu morderstw prostytutek. W mediach sprawę relacjonuje Jack Unterweger. Czy ktoś mógłby przypuszczać, że opisywane przez Jacka zbrodnie są jego dziełem?
Losy Jacka Unterwegera to pełna zaskakujących zwrotów akcji historia psychopaty, który oszukał wszystkich - od austriackiego prezydenta poprzez wiedeńskie elity intelektualne do licznych kobiet, które pokochały zresocjalizowanego mordercę.Nikt nawet nie przypuszczał, że popularny pisarz i celebryta prowadził podwójne życie.

Był architektem Hitlera, jedną z najważniejszych postaci w niemieckiej machinie wojennej i człowiekiem odpowiedzialnym za zatrudnianie cudzoziemskich robotników przymusowych w Trzeciej Rzeszy. A kiedy został aresztowany i skazany w Norymberdze – gdzie jako jedyny z oskarżonych przyznał się do winy – zaczął prowadzić swój sekretny dziennik, bardzo często pisząc na papierze toaletowym. * Po dwudziestu latach uwięzienia czekało na niego 25 000 stron przemyconych zapisków i z nich właśnie stworzył ten niezwykły dokument. W „Dziennikach ze Spandau” Albert Speer wspomina również okres III Rzeszy, w tym spotkania z Hitlerem, z którym łączyła go dwunastoletnia przyjaźń.
*„Książka Alberta Speera to głęboko poruszający dokument. Musi ją przeczytać każdy, kto interesuje się psychologicznymi motywacjami działalności politycznej, a także problematyką winy i skruchy. Co więcej, jest tak znakomicie napisana, że nie mogłem się od niej oderwać, dopóki nie przeczytałem jej do końca”– pisał Erich Fromm.

Marco Polo, kupiec wenecki, na początku lat siedemdziesiątych XIII wieku wyruszył na Wschód. Towarzyszy swemu ojcu oraz stryjowi, którym przyświecają ważne cele polityczne: papież Grzegorz X wysłał ich do władcy Chin, Kubilaja. Podróż do Państwa Środka trwa trzy lata. Przybysze bardzo przypadają do serca wielkiemu chanowi i stara się on w pełni wykorzystać ich odwagę i uzdolnienia. * Marco Polo jest przez niego wielokrotnie posyłany w misjach dyplomatycznych do różnych prowincji Chin, a nawet do Indii. W trakcie wojaży poznaje także Azję Mniejszą, Persję, Półwysep Indochiński i Indonezję. Po ponad dwudziestu latach nieobecności trzej wenecjanie nie bez kłopotów powracają do domu.
*Niedługo później Marco Polo trafia do genueńskiej niewoli. W więzieniu poznaje Rustycjana (Rusticella) z Pizy, twórcę romansów rycerskich. Ten spisuje opowieści Marca, prawdopodobnie korzystając także z jego zapisków.Wydane drukiem spotyka się z niedowierzaniem, a jego bohater zostaje okrzyknięty kłamcą. Już wkrótce jednak „Opisanie świata” czytać będą królowie, książęta, dostojnicy kościelni, uczeni i podróżnicy…

Jean Genet, legendarny francuski pisarz i dramaturg, wychowywał się w domu dziecka, z którego wielokrotnie uciekał i z którego w końcu trafił do domu poprawczego (z powodu ucieczek i innych wykroczeń). W 1936 roku Genet zdezerterował z armii, do której wcześniej zgłosił się jako ochotnik, i opuścił Francję. Na fałszywych dokumentach przemierzał Europę, a według niektórych badaczy jakiś czas siedział także w więzieniu na warszawskim Mokotowie. * Po powrocie do Francji został skazany za dezercję, posługiwanie się fałszywymi dokumentami i kradzieże. Groził mu wyrok dożywotniego więzienia, ale dzięki interwencji artystów (Cocteau, Sartre) został zwolniony w 1944 i ułaskawiony w 1949 roku.
*"Matka Boska Kwietna" (1943/1943) to pisana z więzienia historia paryskich alfonsów, młodych chłopców sprzedających swoje ciało, przestępców, ciemnych zaułków i nocnych przygód. Główny bohater - Boska - dzieli się swoimi kochankami z Madonną Kwietną, dzieli się - bo musi.A wśród nich Pieszczoch Drobne Stópki. Drobne Stópki, ale wielkie przymioty. Inni kochankowie - wszyscy aktywni, brutalni, ciemni. I wszyscy zmierzający do śmierci.

Temat zaiste romantyczny: zbiegły galernik i złoczyńca, zmuszony do opieki nad osieroconą dziewczynką, doświadcza duchowego przeistoczenia. Dodajmy jeszcze, że ta malownicza historia rozgrywa się na tle burz i zamętu rewolucji francuskiej i wojen napoleońskich, stanowiąc jedynie pretekst do przedstawienia barwnej panoramy ludzkich losów. Nic dziwnego, że dzieje Kozety i Jeana Valjeana od tylu lat pobudzają wyobraźnię czytelników, twórców zaś inspirują do mniej lub bardziej wiernych adaptacji.

Oskarżany przez emigrację o kompromisy z nazistami, miał jednocześnie trudną osobowość i trapiły go nałogi. O tym właśnie opowiada w sfabularyzowanej formie ta najbardziej autobiograficzna z powieści Fallady. Opowiedziana prostym językiem historia alkoholika w nazistowskich Niemczech poraża realizmem rzeczywistości przeniesionej do literatury.

*„Zbrodnia i...” – potężna, 800-stronicowa „epopeja pedalsko-więzienna”. Bandycko-seksualne przypadki 36-letniego aktora i 16-letniego hydraulika na tle panoramy PRL-u. Ówczesne życie salonowe Warszawy oraz szokujące erotyczne za więziennym murem. A zarazem historia ponad 10 lat walki napiętnowanego inteligenta ze społecznością więźniów oraz więziennymi władzami. * „Zbrodnia i...” była wielkim bestsellerem 1988 roku, okrojona o połowę przez dogorywającą cenzurę ukazała się nakładem WL (sprzedano około 70 tysięcy egz.). Nakładem Korporacji Ha!art ukazało się kilka lat temu pierwsze pełne, autorskie wydanie więziennej epopei.
Jerzy Nasierowski (ur. 1933) jest aktorem i pisarzem. W 1973 r. został skazany w głośnym procesie na 25 lat więzienia za współudział w zabójstwie popełnionym przez jego młodego kochanka. Autobiograficzną „Zbrodnię i…” napisał w czasie odbywania kary.

Książka jest z jednej strony powściągliwym zapisem codzienności więziennej, a z drugiej wstrząsającym obrazem dramatów ludzi, którzy trafili za kraty - dramatów podobnych pod każdą szerokością geograficzną. Rzeczywistość więzienna, co zaskakuje autora, znacznie odbiega od naszych wyobrażeń...
Drugi tom "Dziennika więziennego" stanowi relację Archera z pobytu w więzieniu Wayland w hrabstwie Norfolk, do którego zostaje przeniesiony z Belmarsh. Podobnie jak w zapiskach z "Piekła", Archer z niezwykłą drobiazgowością dokumentuje każdy z 67 dni spędzonych w "Czyśćcu", opisując monotonię świata za kratami. Z kolei trzeci, ostatni tom dzienników więziennych Archera obejmuje okres od przeniesienia pisarza z Wayland w X 2001 roku do zwolnienia warunkowego w VII 2003 roku.

*Napisana na podstawie autentycznych wydarzeń książka przedstawia historię, która przydarzyła się autorowi podczas podróży do egzotycznej Tajlandii. Jej bohater daje się tam wplątać w przemyt narkotyków. Niefortunna decyzja kończy się dla niego tragicznie, zamieniając egzotyczną wyprawę w niekończący się horror. * Trafia do aresztu, a następnie skazany na 12 kar śmierci, do jednego z najgorszych i najbardziej zatłoczonych więzień świata - Bang Kwang. Opisując swoje sześć lat za murami, ukazuje drugą stronę Krainy Uśmiechu - jak często nazywana jest przez turystów Tajlandia. Jego prośbę o ułaskawienie poparli trzej polscy prezydenci: Lech Wałęsa, Aleksander Kwaśniewski i Lech Kaczyński.

Esej, który zajmuje niezwykle ważkie miejsce nie tylko w historii literatury, lecz także w historii myśli etycznej i doktryn politycznych oraz w najnowszych dziejach wielu krajów. Wprawdzie książka nie jest w pełnym tego słowa znaczeniu traktatem politycznym, lecz w najnowszej historii daje początek rozwojowi doktryny walki prowadzonej bez użycia przemocy na zasadach biernego oporu.

*Autobiograficzny list-monolog Oscara Wilde'a do przyjaciela i kochanka Alfreda Douglasa, powstał w celi w więzieniu w Reading, a opublikowany został dopiero w 1905 roku. W 1905 ukazała się okrojona wersja tekstu, całość ujrzała światło dzienne dopiero w 1949 roku. * Wilde został aresztowany 6 kwietnia 1895 roku i oskarżony o zakazane kontakty homoseksualne. Sąd skazał pisarza na dwa lata ciężkich robót. „De profundis” jest jednocześnie gorzkim podsumowaniem wieloletniej intymnej relacji pisarza i młodego arystokraty, a także summą filozoficzną i duchową, w której z pasją, żarem i namiętnością Wilde opisuje swoją wewnętrzną przemianę, prowadzącą do pogodzenia się z sobą i światem.

Większość szkiców z tomu (wśród nich głośny „List do generała Kiszczaka” oraz „Przed wyrokiem”), Adam Michnik napisał podczas pobytu w peerelowskich aresztach i więzieniach. Ogłaszane były w rozmaitych wydawnictwach obiegu emigracyjnego, podziemnego lub oficjalnego.

Unikalny w kulturze zapis doświadczeń grupy najwybitniejszych polskich intelektualistów, internowanych po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 roku. Władysław Bartoszewski, bohater walki podziemnej w czasie II wojny światowej i więzień stalinizmu, historyk i pionier pojednania polsko-żydowskiego oraz polsko-niemieckiego, był jednym z nich. Prowadzony przez niego dziennik jest kroniką obozu w Jaworzu, codziennych spraw, rozmów z przyjaciółmi. * "Dziennik” obejmuje cztery miesiące internowania Profesora i stanowi zapis zdarzeń widzianych od środka i refleksji, notowanych na gorąco. Klimat tamtych dni sugestywnie oddają reprodukowane w książce kartki pocztowe, ręcznie pisane zaproszenia m.in. na... "uroczyste roz-danie dyplomów uczestnikom turnieju internowanych brydżystów”.
_*Wybór i opracowanie: Grzegorz Wysocki_Wybór i opracowanie: Grzegorz Wysocki