Bóg, porno, Wiedźmin i Dan Brown. Co kochają Polacy i czy naprawdę nie mamy gustu?

Grafomańskie powieści z ostrymi scenami seksu sado-maso (trzy tomy "50 twarzy Greya"), książka, której autor przekonuje, że Bóg i niebo naprawdę istnieje ("Dowód") oraz kolejne bestsellerowe dzieła popularnych autorów takich, jak Dan Brown, Andrzej Sapkowski, Katarzyna Grochola czy Anna Ficner-Ogonowska - oto, jakie książki przede wszystkim kupowali Polacy w minionym roku.
Które tytuły czytaliśmy w 2013 najczęściej? Czy wszystkie pozycje na liście świadczą, że Polacy nie mają gustu? Czy - jeśli w ogóle czytamy - to najchętniej właśnie grafomańskie porno, ckliwe romansidła lub sensacyjną literaturę faktu? A może lepiej już nie czytać nic i oglądać TV niż brać do ręki tandetne, przereklamowane bestsellery? Zachęcamy do dyskusji.
Na kolejnych stronach galerii prezentujemy książki, które w minionym roku zdobyły listy bestsellerów oraz serca setek tysięcy Polaków. Opublikowane w "Gazecie Wyborczej" dane o sprzedaży poszczególnych tytułów pochodzą z badania GfK Polonia Retail and Technology oraz bezpośrednio od samych wydawców.

W 2013 roku kupiliśmy - uwaga, uwaga! - prawie 750 tysięcy egzemplarzy poszczególnych tomów sado-masochistycznej trylogii o Greyu i zakochanej w nim Anastasii Steele. Najchętniej kupowaną przez Polaków (Polki?) książką minionego roku było "Nowe oblicze Greya", trzeci tom trylogii, który sprzedał się w ilości 356 tys. egz.
Dwa wcześniejsze tomy - "Pięćdziesiąt twarzy Greya" i "Ciemniejsza strona Greya" - sprzedały się w nakładzie, odpowiednio, 244 oraz 144 tys. egz., co również jest nie byle jakim osiągnięciem.
Dlaczego akurat pełne ostrych scen sadomasochistycznego seksu romanse autorstwa E. L. James zdobyły serca polskich czytelniczek? Trudno tutaj o jednoznaczną odpowiedź, ale absolutnie pewny jest fakt, że na pewno nie chodziło o artystyczną wartość powieści.

"50 twarzy Greya" to globalny bestseller. Oszalały na jego punkcie nie tylko Polki, ale także kobiety (i mężczyźni?) w wielu innych krajach, gdzie E. L. James również zdobyła i w dalszym ciągu podbija listy bestsellerów.
Nie bez znaczenia są także pieniądze zainwestowane w promocje tych tytułów, marketing szeptany (kobiety polecające książkę kolejnym kobietom), tzw. efekt kuli śniegowej (jeśli jakaś książkę sprzedała się, dajmy na to, w milionie egzemplarzy, to kolejny milion chce sprawdzić, dlaczego tak się stało) oraz, oczywiście, seks. A seks, jak wiadomo, sprzedaje.
Czytelniczki donoszą, że książka E. L. James jest "wciągająca, podniecająca i relaksująca", że "nie sposób się od niej oderwać", że czyta się ją z wypiekami na twarzy oraz, że brudne, perwersyjne myśli, jakie opanowują kobiety w czasie lektury, rekompensują wszelkie literackie mielizny dzieła. Innymi słowy - co z tego, że źle napisane i nieszczególnie mądre, jeśli naprawdę podnieca?

Jak pisała Karolina Wojtasik (WP.PL): "Zastanawiam się, czy ta powieść to kolejny raz opowiedziana historia Kopciuszka, czy może mutacja Pięknej i Bestii? Każdy romans czerpie mniej lub więcej (zwykle więcej) z opowieści o ubogiej, acz pięknej dziewczynie, która odnalazła swojego księcia. Czasy się jednak nieco zmieniły".
Choć jest to - jak zgodnie powtarzają wszyscy krytycy - koszmarnie napisana powieść i tak zawładnęła wyobraźnią milionów czytelniczek i czytelników na całym świecie. W minionym roku nic się nie zmieniło - rok 2013 w literaturze pięknej ponownie należał do E. L. James (na zdj.). Czy to już koniec jej, nomen omen, sadomasochistycznej dominacji na listach bestsellerów?
Czy w zestawieniu podsumowującym rok 2014 również znajdzie się na podium? Które książki mogą zastąpić na listach bestsellerów Greya i zdobyć tak szerokie rzesze czytelników? Czy będą to autorzy, których książki w 2013 sprzedawały się tylko nieco gorzej od dzieł E. L. James? O jakich autorach i tytułach mowa?

Kolejny bestseller Dana Browna. "Inferno", najnowszy apokaliptyczny thriller najpopularniejszego pisarza na świecie, w ciągu trzech tygodni od publikacji sprzedał się w nakładzie 9 milionów egzemplarzy. Jak zauważa Juliusz Kurkiewicz, wynik 320 tysięcy sprzedanych egzemplarzy to tak, jakby każdy mieszkaniec Katowic kupił sobie egzemplarz powieści Browna. Wystarczyło dla wszystkich i jeszcze trochę zostało.
Robert Langdon, światowej sławy specjalista w dziedzinie symboli, budzi się w zupełnie obcym miejscu w szpitalnym łóżku. Nie pamięta, jak i dlaczego znalazł się w szpitalu, ani skąd się wziął tajemniczy przedmiot, który znajduje w swojej marynarce. Nie ma jednak czasu na rozmyślania. Ledwie odzyskuje przytomność, już ktoś usiłuje go zabić. Bohater w pośpiechu opuszcza szpital w towarzystwie młodej lekarki. Ścigany przez wrogów przemierza uliczki Florencji, próbując rozwikłać tajemniczą zagadkę. Podąża śladem wskazówek zawartych w słynnym poemacie Dantego...

Kolejne miejsce w zestawieniu i kolejny autor, którego każda nowa książka natychmiast podbija listy bestsellerów - Andrzej Sapkowski. Nowy tom przygód Wiedźmina został kupiony przez ponad 200 tysięcy Polaków. Co ważne, książka trafiła do księgarń dopiero pod koniec roku, w listopadzie, więc trzeba przyznać, że osiągnięcie takiego wyniku w ciągu dwóch miesięcy jest prawdziwą rewelacją. Gdyby powieść została wydana wcześniej, zapewne znalazłaby się na szczycie zestawienia.
"Sapkowski, autor nie tylko sagi wiedźmińskiej ale i trylogii husyckiej, wzoruje się bardziej na tej drugiej (zdecydowanie mniej udanej), poświęcając zwartą strukturę fabularną, na rzecz luźno powiązanych ze sobą epizodów. Ciągle coś się tu dzieje, ktoś kogoś atakuje, ktoś się z kimś kłóci, cudowne zbiegi okoliczności zdarzają się co kilka stron, a świat przedstawiony zdaje się być bardzo mały, bo bohaterowie co chwila wpadają na jakiś znajomków (lub wrogów). Pośród tych wszystkich wydarzeń nie ma czasu na dłuższe dialogi, budowanie postaci czy relacji pomiędzy nimi. Z tego powodu "Sezon burz" sprawia wrażenie raczej zbioru nieudolnie powiązanych ze sobą opowiadań niż zaplanowanej, przemyślanej całości" - krytykował powieść Tomasz Pstrągowski (WP.PL).

Katarzyna Grochola, najpopularniejsza polska autorka powieści dla kobiet, kolejny rok z rzędu podbija listy bestsellerów. Głównym bohaterem w "Houston, mamy problem" jest mężczyzna, nie przeszkodziło to w sprzedaży 135 tysięcy egzemplarzy książki.
Jeremiasz, sympatyczny i błyskotliwy trzydziestodwulatek, znalazł się na tzw. życiowym zakręcie. Jest piekielnie zdolnym operatorem filmowym, ale okazał się zbyt prawy i bezkompromisowy, by zrobić karierę w filmie. Nie ma pracy, przędzie więc cienko, a kredyt za mieszkanie spłacać trzeba. Bo przecież nie może mieszkać z matką, która ciągle wtrąca się w jego życie...

Jeśli o (naprawdę szeroko pojętą) literaturę faktu, to najchętniej w minionym roku Polacy kupowali "Dowód" Ebena Alexandra. Autor opisał w książce własną historię - oto doświadczony, niewierzący neurochirurg i wykładowca Harvardu trafia do szpitala z zapaleniem opon mózgowych i zapada w śpiączkę.
Jego mózg praktycznie przestał funkcjonować, a ciało nie reagowało na żadne bodźce. Kiedy jego świadomość utonęła w mroku, stało się coś, czego jako naukowiec nigdy nie mógł się spodziewać, a mianowicie... odkrywa niebo. W "Dowodzie" znajdziemy m.in. opis zaświatów, nieporównywalny ponoć z żadną z dotychczasowych relacji.
Czy aby na pewno? "W niebie widać mieszkańców osady, skrzące strumienie i wodospady oraz anielskie istoty kreślące łuki na nieboskłonie" - referuje Kurkiewicz. Trzeba przyznać, że jednaj nie jest to szczególnie oryginalna wizja zaświatów...

W kategorii "literatura dla dzieci i młodzieży" najlepszy wynik w minionym roku osiągnęła... Agnieszka Chylińska, wokalistka, jurorka, a od jakiegoś czasu także pisarka, której dwie bestsellerowe książeczki dla najmłodszych - "Zezia i Giler" oraz "Zezia, Giler i Oczak" sprzedały się podobno w rekordowej ilości. Według wydawcy, obie wydrukowano w nakładzie ok. 100 tys. egz., z których większość znalazła już nabywców.
Tytułowa Zezia ma 8 lat. Jest wrażliwą i mądrą dziewczynką. Jej brat Giler... no cóż, z nim jest coś nie tak, ale Zezia nie pozwoli nikomu się z niego śmiać. Chylińska przedstawia czytelnikom rodzinę Zezików z ul. Grójeckiej. Przeczytamy m.in. o kocie Idźstąd, cioci zwanej Zagranicą i dziadku, którego nie ma całymi dniami a kiedy wraca, babcia Zezi jest bardzo niezadowolona...

Obok bestsellerów Agnieszki Chylińskiej w kategorii literatury dla najmłodszej, rewelacyjny wynik osiągnęły literackie harce Pana Pierdziołki. Tom pierwszy "Pan Pierdziołka spadł ze stołka" znalazł w minionym roku 84 tys. nabywców, natomiast tom drugi, "Nowe fikołki pana Pierdziołki", 46 tys.
Książeczka zawiera "niegrzeczne" wyliczanki - takie, które dzieci uwielbiają najbardziej. Pan Pierdziołka znosi podział na rymowanki, które wypada i nie wypada powtarzać.
"Kapitalnie wybrane i przepięknie wydane "powtarzanki i śpiewanki" to przykład, że świeży pomysł i staranne wykonanie wciąż mogą zostać docenione przez czytelników" - pisze Kurkiewicz w "Gazecie Wyborczej".

Cytowany wcześniej Juliusz Kurkiewicz twierdzi, że wszyscy ci, którzy wybrzydzali wcześniej na sprawne i dowcipne pisarstwo Katarzyny Grocholi, powinni teraz posypać głowy popiołem. Dlaczego? Wszystko przez niebywały sukces "szczęśliwych" powieści Anny Ficner-Ogonowskiej, która produkuje kolejne bestsellerowe zdobywające serca czytelniczek.
"Zgoda na szczęście" rozeszła się w nakładzie 85 tys. egz., "Alibi na szczęście" - 70 tys., "Krok do szczęścia - 50 tys. Do tego kolejne kilkadziesiąt tysięcy specjalnego, świątecznego tomiku pt. "Szczęście w cichą noc". Łącznie - jakieś ćwierć miliona sprzedanych egzemplarzy. "Naprawdę nie pojmuję, dlaczego ta niemrawa i przewidywalna historia o jednodniowej wdowie nauczycielce, którą przywraca do życia przystojny architekt, tak się spodobała. Może uwierzyliśmy polecającym ją na okładce celebrytom?" - pyta krytyk "Gazety Wyborczej".

Zygmunt Miłoszewski, autor bestsellerowych thrillerów, w swojej kolejnej powieści pt. "Bezcenny" przedstawia czytelnikom historię odnalezienia jednego z najcenniejszych obrazów zrabowanych podczas II wojny światowej.
Niemcy przegrywają wojnę. Generalny Gubernator Hans Frank ukrywa najcenniejsze łupy, a wraz z nimi bezcenny sekret, który po wojnie ma zapewnić mu nietykalność. Niestety skarb ginie bez śladu w tajemniczych okolicznościach. Rok później do Polski powracają niektóre zrabowane dzieła sztuki.
Czasy współczesne. Doktor Zofia Lorentz, historyk sztuki i urzędniczka Ministerstwa Spraw Zagranicznych zostaje wezwana do kancelarii premiera. Sprawa jest pilna i ściśle tajna. Ktoś namierzył skradzione arcydzieło Rafaela. Sprawę sprowadzenia go do Polski powierzono doktor Lorentz. Jak się okazuje, legalna droga nie wchodzi w grę, więc Zofia tworzy zespół specjalistów z różnych dziedzin, który ma ukraść bezcenny eksponat...

Kolejny w zestawieniu - obok Dan Browna czy Andrzeja Sapkowskiego - którego każda nowa książka zdobywa dziesiątki tysięcy rodzimych czytelników. W 2013 roku miłośnicy horrorów rzucili się tłumnie na dwa tytuły mistrza grozy - "Doktor Sen" (kontynuacja kultowego "Lśnienia") i "Joyland" - które łącznie sprzedały się w nakładzie ponad 140 tys. egz.
Bohater "Joyland", student college'u, Devin Jones, zatrudnia się na okres wakacji w lunaparku, by zapomnieć o dziewczynie, która złamała mu serce. W momencie, kiedy wydaje mu się, że nic gorszego mu się już nie przytrafi, okaże się, że będzie zmuszony zmierzyć się z czymś dużo bardziej przerażającym niż myślał: brutalnym morderstwem sprzed kilku lat i losem umierającego dziecka, którego życie nie oszczędzało i któremu nie dane było doświadczyć uroków dzieciństwa.
Z kolei nękany przez mieszkańców hotelu Panorama, w którym jako dziecko spędził jedną straszliwą zimę, Dan przez dziesięciolecia błąka się po Ameryce. Ostatecznie osiada w małym miasteczku w New Hampshire, lecząc swoje uzależnienie od alkoholu we wspierającej go grupie Anonimowych Alkoholików. Większość czasu spędza w domu opieki, gdzie zachowana z lat dzieciństwa resztka mocy pozwala mu nieść ulgę umierającym w ostatnich chwilach ich życia. Staje się tam znany jako "Doktor Sen". Kiedy Dan poznaje Abrę Stone, jej nadzwyczajny dar budzi drzemiące w nim demony i każe mu stanąć do boju o jej duszę i przetrwanie...

Na listach bestsellerów zdecydowanie dominuje u nas literatura popularna i gatunkowa (horrory, thrillery, kryminały, tzw. literatura dla kobiet). Większość najlepiej sprzedających się w Polsce książek nie należy - mówiąc eufemistycznie - do produktów literackich wysokiej jakości, a część to już zupełne ekstrema w rodzaju koszmarnie napisanego romansidła sadomasochistycznego (mowa oczywiście o trylogii E. L. James).
Czy oznacza to, że wśród najczęściej kupowanych u nas książek nie ma pozycji bardziej wymagających i napisanych przez bardzo dobrych i wybitnych autorów? Nie, część takich tytułów również znalazła licznych nabywców, choć nie aż tak licznych, by znaleźć się na najwyższych miejscach zestawienia. Ale już na kolejnych pozycjach znalazła się chociażby monumentalna, ambitnie skrojona powieść "Wyznaję" Jaume'a Cabrego (60 tys. egz.).

Do rąk czytelników trafiło także 60 tys. egz. "Kronosu" Witolda Gombrowicza, a więc najwybitniejszego być może polskiego pisarza XX wieku. Szkoda tylko, że odbiorcy - skuszeni gigantyczną i zmanipulowaną kampanią reklamową - rzucili się na dzieło będące niekoniecznym dodatkiem, rozbudowanym przypisem do właściwej, pełnoprawnej twórczości autora "Kosmosu".
Warto też wspomnieć, że także inni wybitni autorzy trafili do szerszego grona czytelników. Przykładem "Ostatnie rozdanie" Wiesława Myśliwskiego (50 tys. egz.), "Ciemno, prawie noc" Joanny Bator (40 tys. egz.) czy kolejne tomy wspaniałych opowiadań nagrodzonej literackim Noblem Alice Munro (każdy po ok. 20-40 tys. egz.). Niestety, to tylko kilka wyjątków od reguły, na którą składają się niekoniecznie utalentowani autorzy popowych produkcyjniaków oraz - coraz częściej - celebryci znani z programów telewizyjnych i plotkarskich serwisów.
Oprac. Grzegorz Wysocki, WP.PL, na podst. opublikowanych w "Gazecie Wyborczej" danych o sprzedaży poszczególnych tytułów, materiałów prasowych i innych.