Borowiec o powstaniu: Żadna późniejsza wojna nie była tak porażająca

Żadna późniejsza wojna nie była tak porażająca jak to, co widziałem w płonącej Warszawie - mówi Andrzej Borowiec, autor książki "* Chłopak z Warszawy, Pamiętnik Dzieciństwa z Czasów Wojny*", która jest już dostępna w W. Brytanii, a pod koniec lipca ma ukazać się w przekładzie polskim.

Książka "Chłopak z Warszawy" jest owocem przyjaźni dwóch korespondentów wojennych, weterana powstania warszawskiego Andrzeja Borowca i wieloletniego współpracownika brytyjskiego "Observera" Colina Smitha.

Bohaterem "Chłopaka...", pamiętnika napisanego w języku angielskim, jest właśnie Borowiec, syn przedwojennego pułkownika Wojska Polskiego i wnuk generała, 15-letni uczestnik powstania warszawskiego, w legendarnym batalionie Zośka.

Urodzony w 1928 roku "Zych" (konspiracyjny pseudonim Borowca) opisuje w nim swoje dzieciństwo w Makowie Podhalańskim, pierwsze dni wojny w oblężonym Lwowie, przenosiny do Warszawy i wstąpienie w szeregi konspiracji, udział w powstaniu oraz pobyt w niemieckim obozie jenieckim i wreszcie krótki powojenny epizod w podziemnej organizacji Wolność i Niezawisłość (WiN).

Wspomnienia Borowca, po wojnie pracującego jako dziennikarz dla największych międzynarodowych agencji prasowych, zostały zredagowane przez Smitha, który ma na swoim koncie kilka znanych książek historycznych z okresu drugiej wojny światowej, a także biografię najsławniejszego terrorysty dwudziestego wieku - Carlosa "Szakala".

Obaj pisarze, mieszkający obecnie na Cyprze, znają się od wielu lat. Po raz pierwszy spotkali się w latach 70. ubiegłego wieku w czasie wojny libańskiej.

"Wokół wybuchały bomby, a Andrew (tak Smith nazywa Borowca) zachowywał się tak, jakby nic się nie działo. Gdy się o to zapytałem, wzruszył ramionami i powiedział: "to tylko taka kleiner krieg (mała wojna), u nas w powstaniu było o wiele gorzej" - opisuje swoją pierwszą rozmowę z Polakiem Smith, przyznając, że niezwykły spokój jego interlokutora bardzo go zaintrygował.

Jeszcze tej samej nocy Brytyjczyk, który zawsze był zainteresowany wojennymi historiami, zaczął wypytać starszego kolegę o jego losy.

Do tych samych rozmów powrócił 40 lat później, gdy Borowiec zwrócił się doń z prośbą o pomoc w redakcji autobiograficznej książki, którą napisał z myślą o anglojęzycznym czytelniku.

"Chciałem, żeby ktoś mi pomógł w nadaniu tym wspomnieniom ostatecznego kształtu - mówi PAP Borowiec. - Czasem, kiedy pisze się o rzeczach niezwykle sobie bliskich, potrzebna jest druga osoba, która ma do tej samej sprawy większe poczucie dystansu".

70-letni Smith zabrał się do pracy z ogromnym zapałem. "Już jako dziecko zawsze uwielbiałem wypytywać się mojego wujka o jego doświadczenia w czasie drugiej wojny światowej. Praca z Andrew była podobna. Siadaliśmy sobie i gadaliśmy o różnych szczegółach, których nie zamieścił w pierwszej wersji książki, a o których wiedziałem, że zainteresują anglojęzycznego czytelnika" - opisuje swoją pracę nad książką.

Smith przyznaje także, że bardzo zależało mu na tym, aby książka Borowca wypełniła pewnego rodzaju lukę, jaka istnieje w literaturze anglojęzycznej na temat powstania i codziennego życia Polaków pod hitlerowską okupacją. "My Brytyjczycy niewiele o tym wiemy, a przecież to ważny dla nas temat - to właśnie z powodu napaści Hitlera na Polskę wypowiedzieliśmy Niemcom wojnę" - tłumaczy Smith.

Brytyjczyk w 2011 r. przyjechał nawet do Polski, aby samemu zobaczyć miejsca, opisane przez Borowca.

Dużo czasu poświęcił też lekturze innych publikacji nt. powstania i badaniom rodzajów broni używanej przez Armię Krajową. "Jest taka historia w pamiętniku, opisująca śmierć przyjaciela Andrew, Romka, który siedząc w piwnicy na Czerniakowie z grupą żołnierzy Berlinga przez pomyłkę odbezpiecza granat, który trzyma w kieszeni i żeby ocalić innych, wybiega na ulicę, gdzie zostaje rozerwany na strzępy" - mówi Smith.

"Andrew nie wiedział, jakiego rodzaju granat miał Romek. Więc musiałem się wiele na temat używanych w powstaniu granatów nauczyć i tak teraz już wiem, że Romek miał przy sobie granat niemiecki, w kształcie jajka, i że miał na to, żeby wybiec na tę ulicę, tylko cztery sekundy" - mówi.

Smith stał się też ekspertem od geografii warszawskich kanałów, do których Borowiec kilkakrotnie w czasie powstania schodził, dostarczając rozkazy ze Śródmieścia na oblężoną Starówkę.

Borowiec opisuje swoje przeżycia w kanałach z dużą dozą dosadności:

"Wszyscy strasznie śmierdzieliśmy. Jak była woda, to staraliśmy się z siebie ten brud zmyć, ale często wody nie było, więc śmierdzieliśmy dalej. To mnie nauczyło jednej ważnej prawdy na temat człowieka: człowiek jest w stanie wytrzymać wszystko" - zauważa.

Borowiec, który podobnie jak Smith spędził całe życie zawodowe w ciągłej podróży, pracując głównie w Afryce, na Bliskim Wschodzie i w Azji, czyli wszędzie tam, gdzie wybuchały konflikty zbrojne, przyznaje, że doświadczenia powstańcze bardzo wpłynęły na jego późniejsze losy.

"Po pierwsze, w jakimś sensie odpowiadała mi tego rodzaju praca i wrażenia z nią związane. Po drugie, to prawda, że mało co mogło mnie już potem przestraszyć, bo żadna już późniejsza wojna nie była tak porażająca jak to, co widziałem w płonącej Warszawie. Nawet Kongo, tuż po tym, jak opuścili je Belgowie, a wtedy było tam bardzo niebezpiecznie, nie mogło temu dorównać" - mówi autor, który zadedykował swój pamiętnik wszystkim chłopakom z Warszawy, "szczególnie tym, którym nie dane było dorosnąć".

"* Chłopak z Warszawy, Pamiętnik Dzieciństwa z Czasów Wojny*", wydany właśnie po angielsku przez brytyjskie wydawnictwo Penguin, ukaże się w Polsce nakładem wydawnictwa Rebis pod koniec lipca.

W Wielkiej Brytanii książka uzyskała już bardzo dobre recenzje i została nominowana do prestiżowej Pol Roger Duff Cooper Prize.

Andrzej Borowiec, pseudonim "Zych", jest także autorem kilku innych książek, w tym anglojęzycznej "Destroy Warsaw! Hitler's Punishment, Stalin's Revenge".

źródło: PAP