Były więzione, torturowane i zmuszane do emigracji. Polskie agentki, które zmieniły historię

Każdą z nich cechuje spryt i dyskrecja. Agentki, które pracowały dla polskiego, brytyjskiego czy hitlerowskiego wywiadu. Rodowite Polki i te, dla których Polska stała się drugą, nie mniej ważną, ojczyzną. Nieugięte feministki, wytworne arystokratki, dojrzałe matki i niesforne nastolatki, dla których przeładowanie pistoletu było prawdziwym pokazem siły. Każda z nich wykonywała misje wymagające niesamowitej odwagi, siły woli i przenikliwego rozumu.
Potrafiły wyciągnąć informacje, od których zależał los tysięcy ludzi w okupowanej Europie. Zostały szpiegami z pobudek patriotycznych i wewnętrznej potrzeby, a czasem przez przypadek, wrodzoną naiwność lub ślepą miłość. Nie chciały nagród za ciężką pracę - i najczęściej zamiast pochwał były w najlepszym razie zapominane. Więzione, torturowane, szykanowane, zmuszane do emigracji.
Jakie naprawdę były polskie agentki wywiadu? Więcej szczegółów na kolejnych stronach. O polskich agentkach, które zmieniły historię piszemy przy okazji premiery "Igieł" Marka Łuszczyny (Wyd. PWN).

Jedyna kobieta spośród 316 cichociemnych. To ona przecierała szlaki dla "kuriera z Warszawy", czyli Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Mówią o niej: "twarda, wymagająca, nawet fanatyczna" - właśnie te cechy sprawią, że przeżyje.
Elżbieta Zawacka ps. "Zo" to oczko w głowie Komendy Głównej AK: jest przenikliwa, piekielnie zdolna i konkretna. To właśnie "Zo" stworzyła misterną siatkę szpiegowską złożoną z mieszkających na terenie okupowanej Polski i III Rzeszy kobiet. Ma za sobą niezliczone szkolenia, szybko awansuje na trenerkę i uczy koleżanki, jak radzić sobie podczas wojny.

Niezłomna: nawet podczas okrutnych tortur w ubeckim więzieniu nie wyda nikogo. Ale upór i wytrwałość mają swoją cenę - brat Elżbiety ginie w komorze gazowej w Auschwitz, po tym, jak ona decyduje, że nie uda się jej odbić go z rąk Gestapo.
Na pytanie, jak to jest żyć tyle lat, prawie stuletnia Zawacka odpowie: "Żyję już chyba troszkę za długo, czasem by się już nie chciało żyć, już dosyć".

Ziemiańska feministka, aktywna polityczka, ulubiona agentka Józefa Piłsudskiego. Nie opuszcza bombardowanej Warszawy, przyłącza się do kobiecego oddziału AK, którego zadaniem jest likwidacja oskarżonych o zdradę kobiet. Szybko okazuje się, że Komenda Główna ma dla Sławy inne zadanie - to rozkaz przejścia do tzw. wywiadu głębokiego AK. Otrzymuje kryptonim "Y-59" i od tej pory jest zdana wyłącznie na siebie.
Gdy coś idzie nie tak, trafia w ręce Gestapo. Wiedzą, że jest cenna, ale to nie przeszkadza im bić ją tak, że przegryza sobie żyły. Ratują ją i biją jakby mniej, ale nadchodzi rozkaz - zgilotynować. Są podpisy i pieczęcie, ale wyroku nie udaje się wykonać, bo wchodzą Sowieci. "Y-59" ucieka. Po powrocie do Polski ani razu nie została aresztowana przez UB, żyje w koszmarnej nędzy. Według papierów przecież nie żyje...

Polska Żydówka węgierskiego pochodzenia żyje na granicy nędzy. Jej uroda jest oszałamiająca- szybko okazuje się, jak cenny potrafi być dobrze nakierowany erotyzm. Gdy zakochuje się w Stanisławie Weisblatcie, handlarzu bronią, wie, że zrobi dla niego wszystko, nawet jeśli oznacza to sypianie z każdym, którego wskaże jej ukochany. Dlatego bez szemrania wychodzi za mąż za starego angielskiego lorda, przyjmuje w sypialni Iwana Majskiego i lotników RAF-u.
Zdobywa cenne informacje, które natychmiast przekazuje Weisblattowi. To nie uchodzi uwadze brytyjskiego wywiadu. O co jest oskarżona? O urodę oczywiście, i o ten cały seks. Oficerowie MI6 nie wierzą, że chodzi tylko o uczucie. W końcu wypuszczają ją i pozwalają uciec do Australii. Gdy po wielu latach słynna ryzykantka otworzy drzwi ekipie BBC, która chce nakręcić o niej film, uśmiechnie się i powie, że to pomyłka.

Na pokładzie kursującego między Liverpoolem a Wellington "Ruahine" Krystyna Skarbek umila czas bogatym pasażerom opowieściami ze swojej szpiegowskiej historii. Ma 44 lata, ścieli łóżka, sprząta popielniczki, cieszy się, że coś się dzieje. Nie cierpi nudy.
Pamięta, że Churchill mówił o niej "moja ulubiona agentka". Odprawa to sto funtów, bez brytyjskiego obywatelstwa. Na statku poznaje Iana Fleminga, autor powieści szpiegowskich z Jamesem Bondem w roli głównej.

Skarbek nie tylko romansuje z Flemingiem, ale też opowiada mu: o szkoleniu na szpiega w New Forrest, o przeprowadzaniu polskich oficerów więzionych na Węgrzech przez Tatry, o brawurowym odbiciu brytyjskich agentów z rąk Gestapo. Fleming uważnie słucha.
Wszystkie kobiety Bonda z jego powieści będą jak Krystyna: to obarczone smutną przeszłością mistrzynie w szpiegowskim fachu.
Krystyna Skarbek zginie zasztyletowana przez jednego ze stewardów. Jej ostatnie słowo brzmiało "Przepraszam". Za co przepraszała?

Jest bardzo młoda, gdy mówi: "Łódź to teraz niemieckie miasto, trzeba się dostosować". Dostosowuje się tak bardzo, że matka zarzuca jej zhańbienie całej rodziny po tym, gdy podpisuje za córkę podanie o wpisanie na volkslistę. Ale Halina wie, co robi, gdy w żeńskiej sekcji Hitlerjugend "wysoko podnosi kolana podczas marszu, pamięta o zimnym spojrzeniu, o tym, by dobrze wypaść w całej tej obłąkanej historii, bo przecież chodzi nie tylko o jej życie".
Halina pracuje dla wywiadu AK i nikt nie podejrzewa, że gorliwa niemiecka patriotka, guwernantka z wyśmienitymi referencjami może szpiegować dla Polaków. Dzięki jej informacjom alianci zakończą z sukcesem operację "Gomorrah" w wyniku której trzy czwarte Hamburga zmieni się w popiół.

Halina to prawdziwa dyplomatka: na przyjęciach w domu jej męża, konsula polskiego w Berlinie, potrafi znaleźć wspólny język nawet z oficerem Gestapo.
Na wieść o wybuchu wojny Antoni Szymański porzuci rodzinę, a ona w pierwszym odruchu chwyci za słuchawkę telefonu. Zadzwoni do najsympatyczniejszego ze zwolenników Hitlera, Wilhelma Canarisa.

To jeszcze nie ta chwila, gdy dowiaduje się, że Canaris prowadzi podwójną grę i szybko wciągnie w nią Halinę. Szymańska dostarcza wszystkie rewelacje Canarisa wprost do Stewarta Menziesa, szefa brytyjskiej MI6.
Do Polski nigdy nie wraca, woli poświęcić się macierzyństwu. Czy zostawia szpiegostwo nie wiadomo. Jej powojenna współpraca z CIA nigdy nie została oficjalnie potwierdzona.

Szwajcarka, która woli być Niemką. Z miłości zrobi wszystko. Zakochuje się fatalnie - w Jerzym Sosnowskim, "polskim Bondzie. Dla niego naprawdę robi, co może, a może bardzo wiele - ma dostęp do informacji z pierwszej ręki, wprost z niemieckiego MSW. Powstaje cała siatka informatorów, Sosnowski gra z przekonaniem rolę hulaki i bon vivanta, Benita sypie informacjami, a polski wywiad nigdy nie uwierzy w ich rewelacje.
Szybko wychodzi na jaw, że "jedna inteligentna baba potrafi owinąć sobie wokół palca oficerów wywiadu. Potraktować Abwehrę jak plotkarskie kółko gospodyń domowych". Niemcy nie mogą tego puścić płazem: skatowana Benita zostaje zgilotynowana, a zamknięty w celi Sosnowski usłyszy tylko przez kratę "Twój kotek kaputt".

Dunka urodzona w Krakowie, po rodzinnym wyjeździe do Kopenhagi musi zacząć nowe życie. Studiuje fotografię, to pasja jej życia - zamykanie świata w kadrze z dłoni. Pasja zaprowadzi ją na wybrzeże Normandii podczas alianckiej operacji "Overlord".
Wcześniej działa w "Felicji", duńskiej komórce wywiadowczej: ryzykuje życiem pomagając wywozić Żydów do Szwecji - tam, gdzie nie sięgają już wpływy nazistów.

Wybitny talent fotograficzny zwraca uwagę wywiadu - "Lone" robi zdjęcia rakietom V1 i V2, przysyła dziesiątki rolek filmu z cennymi informacjami. Wreszcie marzenie fotoreportera: ofensywa aliantów i atak na normandzkie plaże.
Anna nie przeżyje wojny. Zginie w zasadzce wraz ze świeżo poślubionym mężem, polskim szpiegiem Lucjanem Masłochą.

Prawdziwa dama przyjmuje swój los z godnością i spokojem - hrabina Klementyna Mańkowska wielokrotnie dowiodła, że w pełni zasługuje na miano damy. Podobnie jak jej mąż, wierzy, że każdy człowiek nosi w sobie dobro. Niestety, za tę wiarę Aleksander Mańkowski płaci życiem - umiera od ran poniesionych w obronie niemieckiego jeńca przed kolegami z oddziału.
Tymczasem Klementyna gości niemieckich żołnierzy, którzy zajmują jej dom. Wiele razy później dobre stosunki z wpływowymi oficerami uratują jej życie. Do końca swoich dni "jest przekonana o tym, że drugą wojnę światową rozpętało kilku szaleńców, którzy wciągnęli w nią przyzwoity naród niemiecki".

Sześcioletnia Marysia pamięta tę noc, gdy wielki książę Dymitr Pawłowicz wraz z kolegą próbują zabić Rasputina. Pamięta, jak mężczyzna płacze w ramionach jej matki i pyta, "czy można zatłuc i utopić kogoś, kto jest odporny na truciznę i kule".
Po latach zastanawia się, czy małe dziecko jest bardziej od dorosłych odporne na makabrę.

Ukochana córka Jerzego Zdziechowskiego, oenerowca, zajadłego antysemity - czytuje Gombrowicza, maluje ją Witkacy. Ma swoje zdanie. Do wywiadu dołącza na złość Francuzom, którzy nieprzyjemnie potraktowali ją przy kolacji. Spotyka się z Piusem XII, odważnie zarzucając mu milczenie. W odpowiedzi słyszy tylko zaproszenie na kawę.
W tajnej misji ma dostarczyć zachodnim aliantom propozycję sojuszu z Włochami. Nie udaje się, trafia do więzienia. Zostaje cudem uratowana. Do Polski wróci dopiero po pięćdziesięciu latach emigracji.

Dyskretne, sprytne, bezwzględne i precyzyjne - niczym szpieg ze słynnej powieści Kena Folletta. Agentki, które pracowały dla polskiego - ale też brytyjskiego lub hitlerowskiego - wywiadu.
Rodowite Polki i kobiety, dla których Polska stała się nową ojczyzną. Arystokratki, żony dyplomatów, córki przedsiębiorców, troskliwe panie domu i przedwojenne feministki, dojrzałe opiekuńcze matki i nastolatki, którym ledwo starczało siły, by przeładować pistolet.

Halina Szymańska przekazywała aliantom informacje wprost ze sztabu generalnego Wehrmachtu. Władysława Macieszyna przyczyniła się do tego, że Niemcom nie powiódł się projekt zniszczenia Londynu za pomocą rakiet V2. Maria Sapieżyna próbowała uświadomić Piusowi XII, że milczenie w sprawie Zagłady to wielka nieprawość. Krystyna Skarbek - "ulubiona agentka" Churchilla - została zamordowana kilka lat po wojnie, a okoliczności jej śmierci do dziś pozostają tajemnicą.
Marek Łuszczyna (ur. 1980 r. w Warszawie) - reporter, dziennikarz, pracował m.in. dla "Dużego Formatu", "Życia Warszawy", "Bluszcza", "Chimery", "Pressu", radiowej Trójki i Fundacji im. Zofii Rydet.
Oprac. Kamila Margielska.

Sprawdź cenę książki "Igły Polskie agentki, które zmieniły historię" na Allegro!