Chopin w popkulturze. Trudno o bardziej uniwersalną muzykę

Fryderyk Chopin to jeden z tych muzyków, który już za życia był sławny. Podobno na fortepianie zaczął grać już w wieku 4 lat. Jeszcze przed ukończeniem 7 lat skomponował swoje pierwsze utwory, a jako ośmiolatek występował publicznie na warszawskich salonach, grając nawet dla księcia Konstantego. Jako "cudowne dziecko" szybko stał się ulubieńcem arystokracji.

Gdy w wieku 21 lat wyjechał do Paryża, początkowo żył w trudnych warunkach. Ale już po pierwszym paryskim koncercie, jaki dał w 1832 r., prasa okrzyknęła go geniuszem, a paryskie salony chętnie przyjęły jego muzykę i talent. Podziwiali go również inni kompozytorzy jak Liszt czy Berlioz.

Choć Chopin spędził pół życia za granicą, jego muzyka była głęboko zakorzeniona w polskiej tradycji. Garściami czerpał z muzyki ludowej, której elementy, podobnie jak fragmenty polskich kolęd, można znaleźć w jego utworach. To też muzyka głęboko patriotyczna, która była celowo zakazana przez Niemców podczas II wojny światowej i powstania warszawskiego, ponieważ uznano ją za potężny ładunek rewolucyjny i symbol walki o ojczyznę.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. popularność Chopina zmalała. Dlatego prof. Żurawlew postanowił powołać do życia Konkurs Chopinowski. "Po I wojnie światowej (...) kult Chopina jakby przygasł. (...) O Chopinie zaczęto mówić, że jest za mało nowoczesny, przesubtelniony, a niektórzy posuwali się nawet dalej – że nie jest wskazane umieszczenie go w programach szkolnych. Wychowany w najlepszych tradycjach muzyki Chopina, nie mogłem się z tym pogodzić. (...) Obserwując młodzież (...) zrozumiałem, że jedynie impreza o charakterze szlachetnej rywalizacji ma szanse zjednania młodych adeptów dla muzyki Chopina. A więc konkurs", wspominał Żurawlew. I choć nie było to łatwe, dopiął swego.

Konkurs skutecznie przywrócił popularność muzyki Chopina i śmiało można uznać, że rozpromował ją na cały świat. Dziś trudno sobie wyobrazić, by ktoś nie uznawał jej za ponadczasową. I choć wiele utworów Chopina jest dobrze znanych, w tych harmoniach, pasażach, liryce, jest coś mocno poruszającego, co za każdym razem trafia w emocje.

Trudno się zatem dziwić, że Chopin tak bardzo oddziałuje na popkulturę. Jego historia inspiruje m.in. twórców filmowych, którzy już w czasach kina niemego tworzyli jego biografie. Chopin stał się bohaterem filmów m.in. Charlesa Vidora ("A Song to Remember", 1945), Aleksandra Forda ("Młodość Chopina", 1951), Andrzeja Żuławskiego ("Błękitna nuta", 1991) czy Jerzego Antczaka ("Chopin. Pragnienie miłości", 2002).

Ostatnią biografią kompozytora jest "Chopin! Chopin!" w reżyserii Michała Kwiecińskiego, który trafi na ekrany polskich kin 10 października. W tym filmie reżyser odchodzi od klasycznego portretowania artysty czy opisywania jego romansów na rzecz ściągnięcia jego postaci z piedestału, pokazania jako człowieka z krwi i kości – dowcipnego, kapryśnego, ale też głęboko wrażliwego.

Muzyka Chopina pojawia się także jako cytat w setkach filmów. Do tych najbardziej znanych zaliczają się m.in. "Truman Show", "Walc z Baszirem" i "Szpieg, który mnie kochał" z serii o Bondzie. W bazie filmowej IMDb figuruje blisko 300 tytułów z jego nazwiskiem, choć rzeczywista liczba jest znacznie większa. Nokturny, polonezy i etiudy często służą jako tło, budując nastrój nostalgii, dramatyzmu lub refleksji.

Jednym z najważniejszych przykładów wykorzystania muzyki Chopina w filmie był "Pianista" w reżyserii Romana Polańskiego. Grany przez Adriena Brody’ego pianista żydowskiego pochodzenia Władysław Szpilman w kulminacyjnej scenie filmu gra dla niemieckiego oficera Balladę g-moll op. 23 Fryderyka Chopina. A utwór ten ma w tej scenie szczególne znaczenie.

Twórczość Chopina jest też chętnie wykorzystywana w reklamach. I, jak pokazują badania, dobrze wpływa na rozpoznawalność danej marki. Popularność kompozytora przyczyniła się też do rozwoju "turystyki chopinowskiej". Szlak Chopinowski prowadzi przez Mazowsze i Warszawę – od Żelazowej Woli, w której kompozytor przyszedł na świat, przez Brochów, po Pałac Czapskich i kościół św. Krzyża, gdzie spoczywa serce kompozytora. W Warszawie działa multimedialne Muzeum Fryderyka Chopina, a w Łazienkach Królewskich latem odbywają się otwarte koncerty pod pomnikiem Chopina.

Od 2014 roku pasażerowie pociągów Pendolino słyszą podczas każdego postoju ten sam utwór – Nokturn Es-dur op. 9 nr 2. Choć to jeden z najpiękniejszych nokturnów w dorobku Chopina, jego powtarzalność wzbudziła kontrowersje. Posłowie Polski 2050 apelowali o urozmaicenie repertuaru, wskazując, że "promocja Chopina może stać się antypromocją". Tymczasem PKP tłumaczyło, że nie jest to możliwe, gdyż system pozwala na wgranie tylko jednego utworu.

Chopin jest też chętnie wykorzystywany przez użytkowników social mediów jako tło do kilku – kilkunastosekundowych nagrań. Zdarza się więc tak, że znamy utwory Chopina, ale tylko fragmentarycznie.

Dobrą okazją, by to zmienić, jest trwający właśnie Konkurs Choipnowski. Choć bilety na to wydarzenie wyprzedały się już rok temu, całość jest transmitowana online na kanale YouTube Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina. Dzięki transmisjom na żywo wydarzenie zyskało globalny zasięg, a użytkownicy z całego świata komentują występu muzyków i kibicują swoim ulubieńcom, zupełnie jak na zawodach sportowych.

Choć Chopin za życia grał dla elit, jego muzyka jest dużo bardziej uniwersalna, niż może się wydawać. Jeśli uważacie, że jest dla was za trudna – mylicie się. Nie potrzeba specjalnych kompetencji, by słuchać Chopina. A jeśli nawet, to z pewnością już je macie – bo utwory Chopina otaczają nas na każdym kroku. I to też świadczy o wyjątkowości tego kompozytora.