Kobiety na wojnie. Poruszające i wstrząsające świadectwa wojenne

Jak żyć w czasach, gdy własne wesele kończy się aresztowaniem przez gestapo, gdy tylko bliski poród wstrzymuje wykonanie wyroku śmierci, gdy powodzenie zadania wymaga nawiązania romansu z wrogiem? Jak zachować kobiecą wrażliwość, gdy wokół panuje okrucieństwo, przemoc i niesprawiedliwość? Gdy najmodniejszym dodatkiem staje się biało-czerwona opaska, a w torebce, obok szminki i lusterka, trzeba schować pistolet?
Wydawać, by się mogło, że wojna to męska sprawa. Nic bardziej mylnego. Wojna wpływa na losy kobiet w nie mniejszym stopniu niż na mężczyzn. Co więcej, wbrew powszechnym przekonaniom, kobiety w czasie wojny były nie tylko sanitariuszkami czy osobami odpowiedzialnymi za przygotowanie posiłków dla odważnych mężczyzn, ale niejednokrotnie **walczyły na pierwszej linii frontu z bronią w ręku. Kobiety strzelały, rzucały granatami, wysadzały mosty w powietrze.
Na kolejnych scenach prezentujemy wybór poruszających, wstrząsających i niewiarygodnych wojennych świadectw napisanych przez kobiety.

Hitler mawiał, że światem kobiety jest mężczyzna, rodzina, dzieci i dom. W nazistowskim świecie, niewiasty pełniły zaszczytną rolę inkubatora na kolejne rzesze nadludzi, z wbudowaną funkcją prania, prasowania, gotowania i glansowania hełmu, aby szanowny małżonek prezentował się godnie, gdy będzie wizytował kolejne kraje. O ile w Niemczech popularny był model Kinder, Kuche, Kirche, tak rosyjskie kobiety od wieków reagowały na larum, Narodnoje opołczenije, niezależnie od tego, czy trzeba było wypędzić Polaków z Moskwy, czy zatrzymać Napoleona.
Według Braithwaite’a, 40 proc. sowieckich lekarzy na linii frontu II wojny światowej stanowiły kobiety; siedemnaście z nich zostało Bohaterami Związku Radzieckiego, w tym dziesięć pośmiertnie. Spośród 800 000 kobiet służących w Armii Czerwonej, wiele pełniło funkcje bojowe, latając na samolotach szturmowych czy polując na wroga z lunetą karabinu snajperskiego przy oku – ponoć absolwentki żeńskiej Centralnej Szkoły Strzelców Wyborowych zabiły 12 000 Niemców. (Mirosław Szyłak-Szydłowski)

„To książka pasjonująca – i wstrząsająca. Wielka białoruska reporterka, Swietłana Aleksijewicz, jedna z najwybitniejszych dziennikarek Europy, na miarę Oriany Fallaci, zapisała wojnę… kobiet. W drugiej wojnie światowej bowiem walczyły przeciw Niemcom hitlerowskim kobiety – rosyjskie, białoruskie, ukraińskie. Z bronią w ręku. Strzelając, rzucając granatami, wysadzając. Jako żołnierze pierwszej linii, jako zwiad, jako dywersantki” – pisał o tej wspaniałej reporterskiej opowieści Stefan Bratkowski.
Książka była gotowa już w 1983 roku. Dwa lata przeleżała w wydawnictwie. Autorkę oskarżono o "pacyfizm, naturalizm oraz podważanie heroicznego obrazu kobiety radzieckiej". Książka ukazała się w końcu w okresie pieriestrojki. Łączny nakład wyniósł prawie dwa miliony egzemplarzy.

„Przeczytamy tu również historie „zza kulis” – pisał w recenzji książki dla WP Szyłak-Szydłowski – wszak na wojnie nie tylko się zabija, ale i pierze te nieszczęsne kalesony, roznosi pocztę, oporządza konie, gotuje strawę i czyści kotły. Oraz, co celne podkreślała autorka, dba o urodę, temat ten pojawiał się w większości zebranych historii. Jedna z bohaterek mówi smutno: „Szkoda, że piękna byłam akurat na wojnie. Tam minęły moje najlepsze lata. Spłonęły. Potem szybko się zestarzałam”.
Urocze są niektóre fragmenty o drobnostkach mających poprawić samopoczucie, tych wszystkich butach, kapelusikach, stanowiących paniczną próbę szukania normalności choćby w takich szczegółach, jak detale ubioru. Oczywiście, nie może tu zabraknąć opowieści o miłości, bardzo trudno jednak kobiety-żołnierki o niej mówią. Autorka napisała, że miłość to jedyne osobiste wydarzenie człowieka na wojnie, wszystkie inne są wspólne – nawet śmierć.
Ta intymność powoduje, że ciężko jest przekroczyć niewidzialną, psychiczną barierę, zwłaszcza, że podczas wojny o sprawach osobistych nie można było myśleć, kiedy ojczyzna była w potrzebie, ergo spychało się miłość do najgłębszych zakamarków duszy. Poza tym słowo „kocham” zakrawało na bluźnierstwo, gdy wokół było tyle ciał, bólu, krzywd i nienawiści…
Przeczytaj całą recenzję Mirosława Szyłak-Szydłowskiego.

„Dziewczyny wojenne” to co prawda książka napisana przez mężczyznę, ale traktująca o wojennych historiach kobiet i właśnie owym „wojennym dziewczynom” oddająca głos.
Łukasz Modelski wysłuchał jedenastu niezwykłych historii kobiet, których młodość upłynęła pod znakiem drugiej wojny światowej. Są wśród nich córka marszałka Piłsudskiego i wnuczka księcia Lwowa, premiera rewolucyjnego rządu rosyjskiego, która pokochała legendę polskiego podziemia - majora Łupaszkę).
Nie chcą, by nazywać je bohaterkami, ale ich historie zapierają dech w piersiach - akces do oddziału żywych torped, udział w akcjach egzekucyjnych AK, ratowanie żydowskich dzieci. Pozostają zarazem młodymi, pięknym kobietami, które chcą kochać w tych nieludzkich okolicznościach, a do Powstania Warszawskiego idą w najlepszych sukienkach, aby być gotowymi na paradę zwycięstwa.

W tych wspomnieniach urzekło mnie jedno - czy to był 1 września 1939, czy 1 sierpnia 1944, „Malowane" szły na wojnę nie zapominając o ładnej sukience, delikatnie złożonej do walizki, plecaka, torby. Takiej wyjściowej, eleganckiej, bo przecież niedługo zwyciężą, a na defiladę nie wypada iść w lichym stroju. Potem zamieniały je na zdobyczne mundury i obozowe pasiaki, zaś wspomnienie letniej sukienki ulatywało wraz z marzeniami o normalnym życiu.
Te wspomnienia jedenastu kobiet nie mają w sobie nic z patosu, fanfaronady czy sztucznej heroizacji. Są zwykłe, normalne, zaś to, co nierzadko ubrać można w tysiące pełnych nadęcia słów, rzucane jest w „Dziewczynach wojennych” niejako mimochodem, od niechcenia. […] Liczne wspomnienia powstańcze, jakie czytałem, pełne były opowieści o przechodzeniu przez kanały, historii pełnych dramatyzmu, klaustrofobicznych, gdzie człowiek prawie odczuwał smród ścieków i przytłaczającą ciasnotę.
Cóż tymczasem czytamy w „Dziewczynach wojennych”? „Nie robiło to na mnie wielkiego wrażenia – wiadomo, w kanale powinno być brudno, a nie czysto, szczury też powinny być, a topografia była bardzo czytelna, nie mogłam zrozumieć, dlaczego ludzie się tam gubią". I tyle, dzień jak co dzień. (Mirosław Szyłak-Szydłowski)

Wstrząsający dziennik ostatnich dni wojny. Autorką dzienników jest trzydziestoletnia kobieta, która relacjonuje swoje codzienne życie po wkroczeniu Armii Czerwonej do Berlina.
Niemka opowiada o trudzie życia w tamtym czasie, o przebytej gehennie, wielokrotnych gwałtach, które spotykały wszystkie inne niemieckie kobiety bez względu na wiek i urodę.
Jednak w przedstawianych wydarzeniach autorka nie dopatruje się świadectwa barbarzyństwa zdobywców, a jedynie aktu sprawiedliwości dziejowej…

Trzynastoletnia żydowska dziewczynka, ukrywająca się z rodzicami i znajomymi w czasie drugiej wojny światowej w centrum Amsterdamu, prowadziła osobliwy dziennik. Zapiski w formie listów do nieistniejącej przyjaciółki Kitty dają obraz ponad dwóch lat życia w zamknięciu, pełnego konfliktów międzyludzkich i strachu przed wykryciem.
Ostatni zapisek powstał 1 sierpnia 1944 roku - na trzy dni przed aresztowaniem i przewiezieniem do obozu koncentracyjnego wszystkich mieszkańców kryjówki. Ta poruszająca, najczęściej tłumaczona na obce języki holenderska książka należy do najpoczytniejszych lektur, przemawiających również do młodych czytelników.

Irene Nemirovski zamierzała napisać pięcioksiąg, niestety wskutek aresztowania, które doprowadziło do śmierci autorki, powstały tylko dwie części. Dzieło odnalezione w archiwum pisarki od razu spotkało się z dużym zainteresowaniem.
Pierwsza część książki to obraz masowej ucieczki mieszkańców Paryża, przerażonych pogłoskami z zbliżaniu się Niemców. Niesłychanie barwny obraz, w którym występują przedstawiciele wszystkich stanów: bogaci mieszczanie w samochodach wyładowanych srebrem, skromni urzędnicy, intelektualiści zatroskani o rękopisy swoich książek, rozproszone oddziały wojska.
W części drugiej poznajemy mieszkańców małego miasta, w którym stacjonuje niemiecki pułk. Nawiązują się przyjaźnie, intrygi, rodzi się nawet prawdziwa miłość. Młoda Francuzka, której mąż przebywa w niemieckiej niewoli, i przystojny Niemiec z arystokratycznej rodziny czują raczej pociąg niż wrogość do siebie. Jednak okoliczności muszą ich rozdzielić. Książkę uzupełnia aneks złożonych z notatek autorki i niezwykle poruszających listów dotyczących wojennych losów jej i rodziny.

Historia małej Elki, którą pewnego dnia zaskoczyła II wojna światowa i bardzo popsuła jej dzieciństwo. Piaskowe kulki zamieniły się w groźne bomby, tatę wezwały ważne sprawy i w ogóle nie chciały wypuścić, a mama-lekarka to już naprawdę prawie nie mogła wyjść z pracy.
Elka uczy się uważać na słowa. Radzić sobie, nie beczeć. I nawet robić opatrunki! I dochowywać najprzeogromniejszych tajemnic. Chociaż wolałaby te małe, te kolorowe, dziecięce. Wzruszająca książka dla najmłodszych wydana w koedycji z Muzeum Powstania Warszawskiego.

Lata 60. XX wieku, w pustoszonej wojną domową Nigerii krzyżują się drogi trójki bohaterów: pochodzącego z biednej wioski chłopca o imieniu Ugwu, młodziutkiej Olanny, która porzuciła dostatnie życie w Lagos, aby zamieszkać ze swoim ukochanym, oraz Richarda, nieśmiałego Anglika oczarowanego enigmatyczną siostrą bliźniaczką Olanny. Ogarnięci wstrząsającymi okropieństwami wojny starają się przetrwać w świecie konfliktów klasowych, religijnych, rasowych i ekonomicznych.
Na tle burzliwych wydarzeń politycznych Adichie zgłębia problemy odpowiedzialności moralnej, spuścizny epoki kolonializmu, lojalności wobec własnej grupy etnicznej i rodziny oraz ich wpływ na relacje między pojedynczymi ludźmi.

Od kresowych miasteczek i okupacji sowieckiej, przez wsie i napotkanych w lasach partyzantów, po przymusową pracę na folwarku niemieckiego arystokraty i osadnictwo na Ziemiach Odzyskanych – oto historia tułaczki dwóch sióstr, Kaszmiry i Maruszki. Te nieprawdopodobne, ale jakże typowe dla mieszkańców Kresów losy stały się osnową „Żniwa gniewu”.
To opowieść o kobietach wprzężonych w tryby wojny, o ich sile i woli przetrwania, o oddaniu dla drugiego człowieka i pielęgnowaniu tradycji rodzinnych. O pięknie miłości w podłych czasach, o poświęceniu, gdy nikt nie widział jego sensu, i wreszcie… o wierności.
„Wiele lat musiało minąć od wojny, by o tym, co wtedy przeżyły, opowiedziały kobiety. A to, co miały do powiedzenia – i co zostało utrwalone w literaturze – okazało się jeszcze bardziej dramatyczne, wstrząsające, porażające prawdą niż to, co pisali mężczyźni” – pisał w „Rzeczpospolitej” Krzysztof Masłoń.

Miała na imię Sara. Kiedy 10-letnia Sara została brutalnie wyrwana ze snu i zabrana wraz ze swymi rodzicami, myślała, że uda jej się szybko wrócić i schowała swego małego braciszka w sekretnej szafie w mieszkaniu. Tak jak tysiące innych Żydów, tej lipcowej nocy 1942 roku została wywieziona na Tor Kolarski Vel d'Hiv.
Kiedy sześćdziesiąt lat później, Julia, dziennikarka pisze o tych strasznych wydarzeniach, wciąż widzi przed oczami obrazek małej dziewczynki i jej braciszka. Wbrew wszystkiemu Julia decyduje się nawet za cenę czegoś najdroższego na świecie wyjaśnić tajemnicę tamtych zdarzeń. To na zawsze zmienia jej życie...

Wzruszająca powieść o kobietach, dla których miłość i honor były ważniejsze niż życie. Których losy odmieniła wojna i pewne niewysłane listy… Jest rok 1940. Na Londyn spadają bomby. We Franklin, nadmorskim miasteczku w Massachusetts, Iris James słucha wiadomości z Wielkiej Brytanii i czuje, że wkrótce wojna i dla niej stanie się brutalną codziennością.
Jako sumienna naczelniczka poczty sprawuje pieczę nad ludzkimi sekretami. Relacje o dramacie wojny docierają również do pewnego młodego małżeństwa. Will jest lekarzem – załamany tragedią, w której uczestniczył, odpowiada na apele o pomoc i wyrusza do Londynu. Emma, zdruzgotana decyzją męża, czeka na listy od niego…

Profesor Karolina Lanckorońska przeżyła cały XX wiek, będąc świadkiem i uczestnikiem wielu historycznych wydarzeń. Jako jedyna dziedziczka gromadzonej w XIX i XX wieku kolekcji rodu Lanckorońskich w roku przekazała rodakom niezwykły dar dzieła sztuki, których wartość artystyczna i historyczna nie ma sobie równej w Polsce.
Swoje dramatyczne i heroiczne losy z okresu II wojny światowej utrwaliła w napisanych już po wojnie Wspomnieniach wojennych. Zaczynają się one z chwilą zajęcia Lwowa przez wojska radzieckie w roku, a kończą na zwolnieniu z obozu koncentracyjnego w Ravensbruck w kwietniu.
Pokazują niezwykłą osobowość autorki, jej wulkaniczny temperament, zaradność, lwią odwagę, przekonanie do swoich racji i umiejętność działania w niejednokrotnie ekstremalnych sytuacjach. To doskonały portret kobiety silnej i imponującej swą bezkompromisową postawą wobec zła.
_****Wybór i opracowanie: Grzegorz Wysocki. W tekście znalazły się fragmenty recenzji Mirosława Szyłak-Szydłowskiego._**Wybór i opracowanie: Grzegorz Wysocki. W tekście znalazły się fragmenty recenzji Mirosława Szyłak-Szydłowskiego.**