Laureatka Literackiej Nagrody Nobla 2013

Według zakładów bukmacherskich firmy Ladbrokes, zdecydowanym faworytem był Haruki Murakami. Dziennik "New York Times" zwrócił jednak uwagę, że bukmacherzy nie są wiarygodni - w zeszłym roku typowali piosenkarza Boba Dylana, który również nagrody nie otrzymał. Krytycy są zdania, że przyznawanie literackiej Nagrody Nobla to proces upolityczniony; pojawiają się też zarzuty o korupcję.

Nie oznacza to, że Alice Munro nie pojawiła się na liście faworytów. Książki Kanadyjki czyta cały świat, przetłumaczono je na ponad 20 języków, a twórczość pisarki wyróżniono wieloma nagrodami literackimi, tak w Kanadzie, jak i innych krajach.

Więcej o laureatce: Alice Munro

Thomas Tausky w biograficznym eseju "Alice Munro. Biocritical Essay" napisał:

"Uznawana jest za najlepszą kanadyjską autorkę krótkich nowelek i opowiadań, systematycznie tworzy dzieła, w których dokładny opis socjalnych relacji i głęboki rys psychologiczny łączą się z bezbłędnym instynktem używania właściwej formy ekspresji".

Jej opowiadania skupiają się na relacjach międzyludzkich w codziennym życiu. Akcja większości jej prozy osadzona jest w południowo-zachodniej części stanu Ontario i często obraca się wobec z pozoru trywialnych i codziennych faktów i obserwacji otaczającej rzeczywistości. Bohaterzy tych opowiadań (na ogół kobiety) to antyteza literackiej heroiczności.

Alice Munro od lat wymieniana była jako kandydatka do literackiego Nobla. W misternie utkanych opowiadaniach, w których skupia się wszystko, co składa się na tzw. życie, osiągnęła mistrzostwo. Cynthia Ozick nazwała ją "naszym Czechowem".

W 2009 przyznano jej prestiżową Międzynarodową Nagrodę Bookera za całokształt twórczości literackiej, a w 2013 Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury.

Urodziła się w 1931 roku na kanadyjskiej prowincji, która przewija się w jej twórczość od początku. Zadebiutowała w magazynie studenckim "Folio", teraz gości na łamach tak prestiżowych pism jak "New Yorker", "The Paris Review", czy "Atlantic Monthly". Do tej pory ukazało się w Polsce kilka tomów jej opowiadań. W październiku ukazała się nakładem WL "Przyjaciółka z młodości".

Marcin Baniak, dyrektor ds. promocji Wydawnictwa Literackiego, które wydało w Polsce kilka zbiorów opowiadań Alice Munro, tak wypowiadał się o nagrodzie dla kanadyjskiej pisarki:

"Literacka nagroda Nobla dla Alice Munro to jest wielkie wydarzenie. Bardzo się z tego cieszymy. To jest wielka autorka, uprawiająca właściwie tylko jeden gatunek literacki, czyli opowiadania.

Język jej opowiadań jest bardzo oszczędny, nie ma tam wielu ozdobników czy fajerwerków językowych, ale za tym mimo wszystko kryje się - i to jest wielki dar Munro - jakaś głębia i niezwykłe napięcie między bohaterami tych z pozoru prostych opowiadań. Powiedziałbym, że nawet jakiś egzystencjalny ból. Trzeba mieć jednak wielki talent, aby w taki krótkiej formie zmieścić swoje myśli, świat przedstawiony, postaci bohaterów. Alice Munro robi to w sposób naprawdę mistrzowski.

Myślę także, że Akademia Szwedzka nagradzając Alice Munro chciała też docenić ten gatunek literacki, zauważyć niezwykłą rolę właśnie opowiadania, bo często jest to gatunek literacki trochę pomijany."

Agata Passent, dziennikarka, felietonistka również ucieszyła się z werdyktu:

"Bardzo się cieszę, chociaż trzymałam kciuki za Philipa Rotha. Alice Munro jest fantastyczna. Co więcej, jest autorką dość popularną w Polsce i możemy w każdej chwili pójść do księgarni i kupić tomy jej opowiadań, choćby "Przyjaciółkę z młodości", którą bardzo polecam.

Często opisuje ona sytuacje, w której bohaterowie znajdują się na progu ważnej decyzji, sytuacje z którymi możemy się identyfikować. Młoda matka zastanawia się czy podoła macierzyństwu, młoda mężatka podpatruje inne kobiety w tym samym momencie życia, zastanawiając się nad tym, czym właściwie dla niej jest małżeństwo. Ponadto pojawiają się wątki kryminalne.

Munro uznawana jest za mistrzynię kreślenia kobiecych postaci i muszę przyznać, że czasami miałam wrażenie, jakby siedziała w mojej głowie.

Cieszę się również dlatego, że jest to autorka opowiadań, a często jest tak, że to powieściopisarze triumfują."

Krytyk literacki Mariusz Cieślik uważa, że przyznanie nagrody właśnie Munro to świetna decyzja.

"Nieobliczalność werdyktów - powiedział - jest tak wielka, że kiedy nagrodę otrzymuje pisarz naprawdę wybitny, a Alice Munro jest wybitną pisarką, należy się z tego wyłącznie cieszyć. Nie jest to także w tym przypadku, co się zdarza, nagroda motywowana politycznie" - dodał.

Mimo że osobiście Marek Cieślik nie jest wielbicielem autorki, to uważa, że jej literatura posiada cechę, która go ujmuje. To niemal pozbawiony stylu, przezroczysty język, którym autorka potrafi opisać traumatyczne przeżycia, miłość, chorobę, śmierć.

Redaktor naczelna Wydawnictwa Literackiego Małgorzata Nycz twierdzi, że Alice Munro była w Polsce odkryciem dla ogromnej rzeszy czytelników. Udało się jej odnowić opowiadanie, które wydawało się formą już zapomnianą i lekceważoną.

"Proza Munro to był w jakimś sensie szok. To jest pisarstwo klasyczne i klasyczna jego lektura. Wydawało się, że ten rodzaj komunikacji między autorem a czytelnikiem jest już niemożliwy, że to zbyt staromodne i że bliższa naszej wrażliwości jest być może inna forma. Może fakt, że są to opowiadania powoduje bliskość i łatwość czytania w jak najlepszym tego słowa znaczeniu."

Agnieszka Graff, pisarka, tłumaczka i publicystka, przyznała, że czyta "utwory Alice Munro nałogowo, od lat i z ogromną przyjemnością".

Według Graff, Munro pisze poruszające opowieści o dzieciństwie, odpowiedzialności rodziny, dziecięcej wyobraźni. Uważa, że najlepszym utworem jest "Drogie życie":

"Książka jest absolutnie zjawiskowa i uważam, że to właśnie za nią otrzymała tę nagrodę. Jest to cykl opowiadań, po części autobiograficznych, i jest to niebywała, piękna proza, porównywalna z Jamesem Joyce'em i Virginią Woolf."

Komitet Noblowski tworzy sześcioro spośród osiemnaściorga członków Akademii Szwedzkiej. Wybierani są na trzy lata. Przewodniczącym Komitetu jest Per Wästberg, pisarz, poeta, dwukrotny szef PEN Clubu, a także założyciel szwedzkiej sekcji Amnesty International. Wästberg od 60 lat związany z największym szwedzkim dziennikiem "Dagens Nyheter", był jego naczelnym w latach 70. i 80.

W tym roku do Nobla nominowano 195 literatów. 48 autorów wskazano po raz pierwszy. Nominowanych mogą wskazywać, oprócz członków Akademii, profesorowie literatury, stowarzyszenia pisarzy oraz laureaci Nagrody Nobla z poprzednich lat. Z tego przywileju skorzystało pięciu z nich.

Według zakładów bukmacherskich, zdecydowanym faworytem był Haruki Murakami. Autor "1Q84" od lat wymieniany był jako jeden z głównych kandydatów do nagrody. Wszyscy spodziewali się, że otrzyma Nobla już w 2012 roku. Nagrodę przyznano jednak kontrowersyjnemu, chińskiego pisarzowi Mo Yanowi.

Drugą faworytką według agencji Reuters była 16-letnia pakistańska blogerka, która w zeszłym roku została postrzelona przez talibów, w zemście za to, że otwarcie żądała edukacji dla dziewczynek. Napaść na dziewczynę nie okazała się skuteczną formą szantażu. Po odbyciu leczenia wygłosiła w lipcu przemowę w ONZ - zapewniła, że nie ugnie się przed terrorystami, którą chcą ją uciszyć.

Kolejna na liście faworytów według notowań firmy bukmacherskiej Ladbrokes była amerykańska pisarka Joyce Carol Oates, a następnie - węgierski pisarz, eseista i dramaturg Péter Nádas. W pierwszej dziesiątce znaleźli się również: norweski pisarz i dramaturg Jon Fosse, koreański poeta Ko Un, Algierka Assia Djebar, Amerykanin Thomas Pynchon, syryjski poeta Adonis, faworyt w erze przed Murakamim Philip Roth i Amos Oz.

Wśród Polaków największymi faworytami według list byli: Olga Tokarczuk oraz Adam Zagajewski. Znaleźli się jednak dopiero w drugiej i trzeciej dziesiątce.

Jako pierwszy polski pisarz literackiego Nobla otrzymał w 1905 roku Henryk Sienkiewicz. Sławę międzynarodową przyniosła mu napisana w 1896 r. powieść "Quo vadis" i to właśnie za nią otrzymał nagrodę.

W 1924 r., czyli 20 lat po Sienkiewiczu, Nobla otrzymał Władysław Reymont. Polski pisarz był już wtedy stary i bardzo chory. W liście do Alfreda Wysockiego, polskiego posła w Sztokholmie noblista pisał: "Okropne! Nagroda Nobla, pieniądze, sława wszechświatowa i człowiek, który bez zmęczenia wielkiego nie może się rozebrać".

Tymczasem Stefan Żeromski, który doskonale wiedział, że w tym samym roku rozpatrywana była jego kandydatura do literackiej Nagrody Nobla, nerwowo przechadzał się po pokoju, powtarzając: "Nic sobie z tego nie robię. Nic mnie to nie obchodzi" - jak zapisał w pamiętnikach.

Kolejnego literackiego Nobla otrzymał w 1980 r. przebywający wówczas na emigracji w USA poeta Czesław Miłosz. W uzasadnieniu jury napisano, że polski poeta dostał nagrodę za "bezkompromisową wnikliwość w ujawnianiu zagrożenia człowieka w świecie pełnym gwałtownych konfliktów".

W 1996 roku prestiżową nagrodę odebrała Wisława Szymborska za "za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości", co Stanisław Lem skomentował: "Wiśce się ten Nobel po prostu należał".

Najmłodszym laureatem literackiego Nobla był Rudyard Kipling, autor Księgi Dżungli, który miał zaledwie 42 lata, gdy otrzymał nagrodę w 1907 roku.

Najstarszą laureatką literackiego Nobla jest Doris Lessing (na zdj.), która miała 88 lat, gdy otrzymała nagrodę w 2007 roku.

Pierwszym laureatem literackiej nagrody Nobla został Sully Prudhomme. Otrzymał on wówczas 150 782 koron szwedzkich (SEK). Obecnie kwota ta wynosi 10 milionów koron.

Żaden pisarz w historii nie otrzymał jak dotąd Literackiej Nagrody Nobla dwukrotnie. W innych kategoriach się to zdarzało, choć bardzo rzadko.

Alfred Nobel wskazał Akademię Szwedzką, jako organizację, która przyznaje nagrodę jego imienia. Założona przez Gustawa III w 1786 roku Akademia składa się z osiemnastu członków (szwedzcy pisarze, filolodzy i historycy). Nad wyborem laureata pracuje Komitet Noblowski, składający się z czterech lub pięciu osób, wybrany spośród członków Akademii na okres trzech lat.

Prawo do nominacji mają członkowie Akademii Szwedzkiej oraz innych akademii i instytucji o podobnym charakterze. Otrzymali je także uniwersyteccy profesorowie literatury i filologii, poprzedni laureaci Nagrody oraz przewodniczący stowarzyszeń odpowiedzialnych za twórczość literacką w danym kraju.

Nominacja do nagrody ujawniane są dopiero po 50 latach. Tym samym wszelkie "giełdy nazwisk" faworytów do nagrody czy informacje o tym, kto w danym roku minął się o włos z wyróżnieniem, są jedynie spekulacjami.