Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus

Nagroda organizowana przez miasto Wrocław, przyznawana jest corocznie pisarzom pochodzącym z Europy Środkowej, którzy podejmują w swoich książkach tematy ważne dla współczesności, pogłębiają wiedzę o świecie innych kultur.

Autor nagrodzonej książki otrzyma statuetkę oraz 150 tysięcy złotych. Jeśli Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus trafi w ręce zagranicznego pisarza, osobną nagrodę za przekład (20 tys. zł) odbierze również tłumacz.

Angelusem wyróżniono m.in. Swietłanę Aleksijewicz, Petera Esterhazy, Martina Pollacka, czy Oksanę Zabużko.

Historia osadzona jest w realiach XIX-wiecznej Rumunii. Filip Florian kreśli psychologiczny portret dwóch mężczyzn: niemieckiego dentysty oraz cierpiącego na ból zębów pruskiego księcia. Zderza ze sobą dwa odmienne światy. Ceniący porządek - niemiecki. I stroniący od uciskającej dyscypliny - świat bałkański.

Śledzimy zjednoczenie księstw rumuńskich w państwo funcjonujące pod berłem Hohenzollernów. Co ciekawe, narracja prowadzona jest z perspektywy trojga, bo poza księciem i dentystą, autor daje nam też spojrzenie kota, który opowiada swoją wersję wydarzeń.

”Dni króla”, Filip Florian, Wydawnictwo Amaltea, w tlumaczeniu Radosławy Janowskiej-Lascar, utwór przetłumaczono również na węgierski, niemiecki, angielski, słoweński, słowacki, włoski, hiszpański i bułgarski.

Dzieciństwo spędziła w totalitarnej Rumunii. Autorka pochodzi z siedmiogrodzkiego Kolozsváru, znanego dziś pod rumuńską nazwą Kluż-Napoka. To miasta tak istotne dla węgierskiej kultury - jak dla polskiej jest Lwów. Jak wyglądało życie rumuńskiej Węgierki w czasach koszmarnego reżimu Ceausescu, o tym jest ta książka. O życiu w systemie totalitarnym, który upadla ludzi.

Andrea Tompa mistrzowsko łączy wątki polityczne z osobistymi.
Książkę tę można czytać jako powieść. Ale można potraktować również jako zbiór opowiadań, nowel połączonych wspólnymi wątkami. Łapiąc oddech pomiędzy kolejnymi absurdami życia pod rządami ”Słońca Karpat”.

Andrea Tompa, ”Dom kata”, Książkowe Klimaty, tłumaczenie Anna Butrym

O rodzinie ojca w domu się nie mówiło. A ona postanowiła opowiedzieć tę rodzinną historię. Posklejać podzielony świat. Zrobiła to z czułością i miłością.

Sama Monika Sznajderman książce napisała: ”Wbrew tytułowi, to nie jest książka historyczna. To książka o pamięci. A właściwie o dwóch pamięciach, które się w żadnym miejscu nie spotykają. I o losach, które od stuleci toczyły się równolegle, nigdy razem. Losach moich dwóch rodzin - polskiej i żydowskiej"

* ”Fałszerze pieprzu”, Monika Sznajderman, Wydawnictwo Czarne*

Ta historia mogłaby się zdarzyć naprawdę. W Miedwiediowie, małym zakarpackim miasteczku tuż przy granicy z Węgrami, pewna grupka, pod pretekstem ufundowania miejskiej fontanny, kopie pod granicą tunel. Nie byle jaki, ma posłużyć przeprowadzeniu na Węgry, czytaj: do Unii Europejskiej, wszystkich Ukraińców.

Andriej Lubka - ukraiński poeta, prozaik, tłumacz i aktywista społeczny - pisze satyrę z elementami czarnego humoru na skomplikowaną ukraińską teraźniejszość.

”Karbid”, Andrij Lubka, Warsztaty Kultury w Lublinie, tłumaczenie Bohdan Zadura.

Nad "Galicyanami" pracował osiem lat, na potrzeby powieści stworzył własny język. Jak go nazywa - "język galicyjski" - jest mieszaniną odmian staropolszczyzny. Czytając trzeba wysilić głowę: "Bezskazitelna jak nowicjat ponowa niby sędzielakiem przyokryła konarzące się drzewa, zawleczone ornice zmieniła w małogóry, a cały krajwidok w rytowany" - ale bez wątpienia warto.

Rodzinną sagę, umiejscowioną w podrzeszowskim Zaborowie, autor zaczyna w roku 1812. Od narodzin Hynka z rodu Kończyświatów, a kończy w 1915, w chwili śmierci jego prawnuka. Powieść historyczna zacnej próby. Bibliografia do książki liczy ponad tysiąc pozycji.

”Galicyanie”, Stanisław Aleksander Nowak, Wydawnictwo W.A.B.

Opowieści są trzy - ”Służbowa baśń”, ”Sprawa Matuszyna” i ”Karagandyjska tryzna”. Akcja wszystkich toczy się w schyłkowym okresie sowieckiego imperium, w wojsku i łagrach Kazachstanu.

Pierwsza z nich opisuje dzieje kapitana ukaranego za to, że bez rozkazu obsadził pole kartoflami, by wyżywić swoich okradanych przez zwierzchność żołnierzy, druga – życie obozowego strażnika, trzecia – podróż grupy żołnierzy z trumną zabitego kolegi.

Posępny obraz tego czasu, jego grozy i absurdów, ludzkiej niedoli rozjaśnia wysokiej próby czarny humor, sugestywność psychologicznych portretów bohaterów i tak charakterystyczna dla wielkiej rosyjskiej prozy solidarność z prostym, poniżonym, bezbronnym człowiekiem.

* ”Opowieści z ostatnich dni”, Oleg Pawłow, Oficyna Literacka Noir sur Blanc, tłumaczenie Wiktor Dłuski*

Faruk Šehić, poeta i prozaik, odobiście doświadczył wojny, która w latach 90. krwawo naznaczyła Bałkany. Tytułowa Una, to niemalże mityczna rzeka z dzieciństwa bohatera. Była osią świata dla chłopaka, który został zmuszony, by wyruszyć na wojenny front.

W tej lirycznej opowieści mamy dwóch narratorów. Mustafę, żołnierza i poetę. Ooraz jego Cień i alter ego, Gargano. Trafiamy z nimi raz do beztroskiej krainy dzieciństwa. Raz do niezrozumiałego w swym okrucieństwie świata wojny. Opisy przyrody mieszają się z opisami zrujnowanego Sarajewa i cierpień.

Za tę debiutancką książkę, pisarz otrzymał Nagrodę Literacką Unii Europejskiej (2013)

”Książka o Unie”, Faruk Šehić, Biuro Literackie, tłumaczenie Agnieszka Schreier