Nagroda Nobla. Fakty, liczby, ciekawostki
Poznaliśmy już tegorocznych laureatów nagrody Nobla w dziedzinach naukowych: medycynie, fizyce i chemii, dziś zostanie wyłoniony zostanie laureat w literaturze. W piątek poznamy laureata Pokojowej Nagrody Nobla, a w poniedziałek 15 października - nazwisko noblisty z ekonomii.
W sumie laureatami Nobla zostały dotąd 772 osoby i 19 organizacji. Największą liczbą naukowych Nobli od 1901 roku mogą się poszczycić Stany Zjednoczone - 230 nagrodzonych, a w dalszej kolejności: Wielka Brytania - 76, Niemcy - 67 oraz Francja - 27 noblistów.
Zgodnie z testamentem Alfreda Nobla, każdą nagrodą jego imienia mogą się podzielić najwyżej trzy osoby. Wielokrotne przyznanie tej nagrody zdarza się rzadko. Tak było jednak w przypadku Marii Curie-Skłodowskiej, która została wspólnie z mężem laureatką w dziedzinie fizyki (1903), a samodzielnie - w dziedzinie chemii (1911). Linus Pauling, oprócz nagrody z chemii (1954) dostał pokojowego Nobla w 1962. John Bardeen to dwukrotny laureat w dziedzinie fizyki (1956 i 1972), a Frederick Sanger - chemii (1958 i 1980).
Rekordową liczbę Nobli zdobyła instytucja - Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża. Wyróżniono go pokojową nagroda Nobla w roku 1917, 1944 i 1963. W dodatku założyciel Czerwonego Krzyża Henry Dunant, był pierwszym laureatem nagrody (1901) - wspólnie z Fredericem Passy, znanym pacyfistą. Dwukrotnie (1954 i 1981) pokojowego Nobla przyznano Urzędowi Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR).
Wśród laureatów jest 739 mężczyzn i tylko 33 kobiety.
Najstarszym noblistą był, jak dotąd, Raymond Davis Jr, który nagrodę w dziedzinie fizyki (2002) otrzymał w wieku lat 88. Najmłodszy laureat to 25-letni Lawrence Bragg, nagrodzony wspólnie z ojcem w roku 1915. Także Niels Bohr i Aage N.Bohr, Hans von Euler i Chelpin Ulf von Euler, Menne Siegbahn i Kai M. Siegbahn oraz J.J. Thomson i George Paget Thomson to nobliści rodzinni - ojcowie i synowie.
Jednak w kategorii "rodzinnych Nobli", bezkonkurencyjna była rodzina Curie. Przyznano Nobla Marii i Piotrowi Curie jako małżeństwu, otrzymali tę nagrodę także ich córka, Irene Joliot-Curie i jej mąż, Frederic Joliot.
Wspólnego Nobla z medycyny (1947) otrzymało również małżeństwo biochemików - Carl i Gerty Cori. Natomiast Alva i Gunnar Myrdalowie dostali nagrody w różnych dziedzinach - on z ekonomii(1974), ona - pokojową (1982).
Jak dotąd, Nobla nie dostali bliźniacy, ale udało się to braciom Janowi Tinbergenowi (Nobel z ekonomii, 1969) i Nikolaasowi Tinbergenowi (Nobel z fizjologii i medycyny, 1973).
Za najsławniejszego z laureatów Nobla można uznać Alberta Einsteina, który stał się dla miliardów ludzi wręcz symbolem wielkiego uczonego (nawiasem mówiąc nagrodzono go nie za teorię względności lecz za wyjaśnienie efektu fotoelektrycznego; w uzasadnieniu wręcz podkreślono, że nagroda tej teorii nie dotyczy).
Postacią kultową stała się także Maria Skłodowska-Curie, pierwsza dwukrotna laureatka i pierwsza nagrodzona Noblem kobieta (w dziedzinie fizyki w roku 1903, w dziedzinie chemii - w roku 1911).
Dwie osoby odmówiły przyjęcia nagrody Nobla. W roku 1964 zrobił to Jean-Paul Sartre (nagroda w dziedzinie literatury), ponieważ z zasady odrzucał wszelkie oficjalne wyróżnienia. W roku 1973 wyróżniony wspólnie z Henrym Kissingerem za wietnamskie negocjacje pokojowe Le Duc Tho odmówił przyjęcia nagrody, ponieważ mimo negocjacji wojna trwała nadal.
Czterech dalszych laureatów zostało zmuszonych do odrzucenia Nobla przez władze. Adolf Hitler zabronił odebrania nagrody Richardowi Kuhnowi, Adolfowi Butenandtowi i Gerhardowi Domagkowi. Wszyscy trzej mogli później odebrać dyplom i medal, ale pieniądze przepadły. Borys Pasternak (literatura, 1958) początkowo przyjął nagrodę, jednak władze radzieckie zmusiły go do zmiany zdania.
