Pomorski: Różewicz - poeta, który uczył nas mówić

Bez Różewicza nie byłoby polskiej poezji współczesnej, to on uczył nas mówić - ocenił prezes polskiego PEN-Clubu Adam Pomorski na czwartkowym spotkaniu poświęconym autorowi Niepokoju i Kartoteki . Tadeusz Różewicz 9 października skończy 90 lat.

"Żyjemy w epoce Różewicza . To on stworzył polską poezję współczesną. Nie tylko dlatego, że znawcy systemów wersyfikacyjnych od niego wywodzą właśnie współczesną szkołę polskiego wiersza. Różewicz * to przede wszystkim człowiek, który jako jeden z nielicznych sprostał wyzwaniu, które sam zresztą przed poezją postawił: jak pisać wiersze po Oświęcimiu.*Tak jak kiedyś mówiło się o Mickiewiczu , że my z niego wszyscy, tak współcześni polscy poeci mogą mówić o Różewiczu . Kolejne pokolenia pisarzy od tej twórczości uciec nie mogą, muszą się określić wobec niej" - mówił Adam Pomorski .

Prezes Polskiego PEN Clubu uważa, że potwierdziła się diagnoza Różewicza wobec współczesnej cywilizacji, którą postawił w tekście "Nic w płaszczu Prospera". "Jego złe prognozy się sprawdziły. Nic w płaszczu Prospera, za którym biegnie bezbożny Kaliban, to genialna metafora współczesnej kultury" - mówił Pomorski .

" Różewicz to tytan profesjonalizmu poetyckiego i literackiego, który przez długie dziesięciolecia trudził się nad poezją, o mało którym pisarzu można to powiedzieć. Od romantyzmu pokutuje przesąd o tym, że literatura jest efektem natchnienia. Tymczasem do literatury trzeba jednak przede wszystkim profesjonalizmu. A takich profesjonalistów jak Różewicz nie ma wielu w polskiej literaturze" - ocenił Pomorski .

Prof. Jacek Łukasiewicz podkreślił, że twórczość Różewicza ma wymiar zarówno aktualnej poezji współczesnej, jak i tradycji. "Nazywano go klasykiem i rewolucyjnym nowatorem, moralistą i nihilistą, obojętnym na to, co się dookoła dzieje w sferze publicznej i czułym na wszelkie zmiany, otwartym na świat i szczelnie zamkniętym we własnym wnętrzu. Każdy mógłby znaleźć cytaty na potwierdzenie swojej tezy. Twórczość Różewicza prowokuje, by wkładać ją w efektowne formuły, a jednocześnie formułom się wymyka" - zauważył Łukasiewicz .

* Tadeusz Różewicz urodził się 9 października 1921 r. w Radomsku.* Gdy wybuchła wojna wstąpił do Armii Krajowej, walczył w partyzantce na terenie powiatów radomszczańskiego, opoczyńskiego i częstochowskiego. Po wojnie zdał maturę i zaczął studia na Wydziale Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zadebiutował w 1947 r. tomem Niepokój.

Po doświadczeniach wojny, według Różewicza , niemożliwe było uprawianie poezji takiej jak dawniej. Jako jeden z pierwszych poetów zareagował na okrucieństwa wojny nie tylko treścią poezji, ale zmianą jej formy, odrzuceniem romantycznego sztafażu, surowym obrazowaniem. * Różewicz pisał bez patosu, jego poezja stała się rzeczowa i konkretna, nazywano ją "poezją ściśniętego gardła".*

W grudniu 1990 r. na wykładzie na University of Warwick poeta mówił: "Pokolenie żołnierzy i partyzantów II wojny światowej wymiera, odchodzi oszukane i rozczarowane. Jestem poetą - tak się o mnie mówi, tak się o mnie pisze. Ale jestem przede wszystkim poetą swojej generacji. Generacji oszukanej przez rządy, przez ideologie i wiary, i przez samą siebie". W 1949 r., po zjeździe literatów w Szczecinie, na którym została ogłoszona stalinizacja literatury i oficjalnie wprowadzono poetykę socrealizmu, Różewicz wycofał się z życia publicznego. Zamieszkał w Gliwicach. Wydał kolejne tomy wierszy: Pięć poematów (1950), Czas który idzie (1951), Wiersze i obrazy (1952), Równina (1954).

Pierwszy dramat - Kartotekę - opublikował w 1960 r. Wprowadził do polskiego dramatu nowy typ bohatera, często bez wyraźnie określonej tożsamości, biernego, nieuporządkowanego wewnętrznie, zbliżonego trochę do bohatera średniowiecznych moralitetów przez to, że jest każdym, a zarazem nikim konkretnym.Swój typ teatru Różewicz nazywa teatrem realistyczno-poetyckim. Poza Kartoteką najsłynniejsze sztuki Różewicza , to m. in. "Białe małżeństwo", "Stara kobieta wysiaduje", "Odejście głodomora", "Pułapka", "Do piachu".

Od 1968 r. Tadeusz Różewicz mieszka we Wrocławiu, publikuje głównie na łamach "Twórczości", "Odry" i "Dialogu".W latach 90. ogłosił dramaty Kartoteka rozrzucona i Palacz (oba w 1997 roku), zbiory wierszy Płaskorzeźba (1991), Zawsze fragment. Recycling (1998) i Matka odchodzi (1999), za który poeta otrzymał Literacką Nagrodę Nike w 2000 roku. W ostatnim dziesięcioleciu ukazały się m.in. poemat Nożyk profesora (2001), Szara strefa (2002) i Wyjście (2004).