Wokół stanu wojennego - wspomnienia, książki historyczne, powieści

Dokładnie 31 lat temu na polskich ulicach stanęły czołgi i wozy bojowe. W niedzielę 13 grudnia 1981 r. o godz. szóstej rano Polskie Radio nadało wystąpienie gen. Wojciecha Jaruzelskiego, w którym informował on Polaków o ukonstytuowaniu się Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON) i wprowadzeniu na mocy dekretu Rady Państwa stanu wojennego na terenie całego kraju.

W dniu kolejnej rocznicy przypominamy najważniejsze fakty na temat przebiegu tamtych wydarzeń, a także prezentujemy najbardziej interesujące książki poświęcone stanowi wojennemu w Polsce - wspomnienia, reportaże, książki historyczne, a także powieści i opowiadania.

Wojciech Jaruzelski przyznał ostatnio, że** Polacy popierali stan wojenny. Zgadzacie się z tą opinią? Czy stan wojenny był koniecznością? Zapraszamy do dyskusji. Na kolejnych stronach piszemy m.in. **o najnowszej książce generała pt. Starsi o 30 lat, która ukazała się kilka dni temu.

O książce mówi autor, Andrzej Paczkowski : Byłem czynnym świadkiem wydarzeń, które w tej książce opisuję, do dziś czuję więź emocjonalną z tym, co działo się podczas „karnawału 1980-1981”, przerwanego wybuchem „wojny polsko-jaruzelskiej” i z ludźmi, z którymi się wówczas spotykałem. Jest to sytuacja wygodna, gdyż pamiętam atmosferę, która zwykle nie pozostawia śladu w dokumentach. Ale jednocześnie dla historyka kryją się za tym liczne pułapki. Starałem się przebrnąć drogę między Scyllą profesjonalnych zasad i standardów a Charybdą moich przekonań i wspomnień. Osądźcie Państwo sami, czy przebyłem ją cało.

O książce: Najgłośniejsza i najbardziej kontrowersyjna książka Edwarda Redlińskiego. Historia alternatywna Polski końca XX wieku. Generał Jaruzelski nie wprowadza stanu wojennego 13 XII 1981 roku i w wyniku puczu partyjno-wojskowego zostaje odsunięty od władzy. Lech Wałęsa po zamachu na swoje życie wycofuje się z życia publicznego.

Szybko postępuje destabilizacja kraju. W styczniu 1982 roku wylatuje w powietrze Pałac Kultury i Nauki (symbol sowieckiej dominacji nad Polską), co rozpoczyna "drugie powstanie styczniowe" i wojnę domową. Na prośbę Zachodu interweniuje ZSRR, dołącza NRD. Ale skłóceni Polacy teraz jednoczą się - w polsko-rosyjskoniemieckiej "wojnie ojczyźnianej". Rok później w wyniku rozejmu w Terespolu Ziemie Zachodnie przejmuje NRD, zaś Warmię i Mazury Rosjanie. Kraj pogrąża się w apatii.

Zgorzkniały Jan Paweł II odchodzi na emeryturę, ksiądz Popiełuszko zostaje biskupem, Jerzy Urban wydaje w Nowym Jorku tygodnik dla Murzynów, Adam Michnik doradza władzom w Pekinie jako "chiński Brzeziński"...Zbliża się narodowe referendum. Co my, Polacy, wybierzemy? Status Królestwa Kongresowego? Czy wcielenie do ZSRR na prawach kolejnej republiki, za to z granicami niegdysiejszej PRL?

Fragment ze wstępu książki: Wprowadzenie stanu wojennego w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. było jednym z najbardziej znaczących wydarzeń w najnowszej historii Polski. Zdeptane zostały nadzieje społeczeństwa polskiego na chociażby ograniczone zmiany systemu komunistycznego, który był niewydolny gospodarczo, obcy ideologicznie, odrzucający dużą część historycznej i kulturowej tradycji Polaków. Po okresie szesnastu miesięcy „solidarnościowego karnawału", znowu powróciły represje wobec opozycjonistów (znacznie surowsze niż w latach siedemdziesiątych), a także zaostrzona cenzura, partyjna kontrola nad życiem społecznym, kulturalnym i naukowym, wszechwładza nomenklatury w zakładach pracy, smutek i szarość komunistycznej codzienności. Odpowiedzią na stosowaną przez Jaruzelskiego i jego aparat przemoc była dobrze zorganizowana sieć solidarnościowej konspiracji, z którą Służba Bezpieczeństwa nie była w stanie sobie poradzić. Lata osiemdziesiąte to okres znakomitego funkcjonowania społeczeństwa alternatywnego w
Polsce, które dzięki zaangażowaniu tysięcy działaczy podziemia, dostarczało sobie to, czego komunistyczna władza dostarczyć mu nie mogła i nie chciała: wolne słowo i solidarne wsparcie.

O książce: Magiczna baśń o grudniowej nocy 1981 roku. Pełen przygód, gier językowych i fantasmagorii sen o utraconym dzieciństwie, zamglonej młodości. Dla dzieci Stanu Wojennego i dla dzieci, które Stanu Wojennego nie mogą pamiętać - bajka magiczna o nocy grudniowej, gdy małemu Adasiowi Wroniec porwał z domu rodzinę.
Jak Alicja wędrowała przez Krainę Czarów, tak powędrujemy z Adasiem przez miasto czarnego snu PRL-u, między fantastycznymi figurami Szpiclów, Milicjantów, Opozycjonistów, Czołgów i ZOMO.

*Więcej na temat książki przeczytasz w naszym serwisie: tutaj . *

O książce: Każdy rozdział książki dotyczy innego regionu i składa się z sześciu części, analizujących operację wprowadzenia stanu wojennego, funkcjonowanie aparatu władzy, opór społeczny, represje karne i prześladowania oraz rolę Kościoła w omawianych wydarzeniach.

O książce: Książka, za którą autor został wyrzucony z PAN. Wydana w drugim obiegu w 1984 roku, od razu stała się sensacją, skandalem, źródłem zachwytów i potępień autora. To fascynująca opowieść o Polsce, Litwie i Rosji, o dawnej historii i niedawnej walce z komunizmem. Z uznaniem pisał o niej Czesław Miłosz : Jest to śliczna książka, o nieco mylącym tytule. Naprawdę opisuje ona wakacje nad jeziorem Wigry. Polityka, jakżeby inaczej, ciągle powraca w rozmowach, ale wymiar jej inny, szerszy niż słowo

O książce:Na tom składają się 54 nie publikowane dotychczas dokumenty pochodzące z archiwów państwowych, w tym Archiwum Akt Nowych, Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN oraz zbiorów prywatnych.

W pracy zaprezentowano źródła pisane, wytworzone przez aparat władzy PRL, a dotyczący genezy, przebiegu i skutków wprowadzenia w Polsce 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego. Są to m.in. dokumenty Biura Politycznego KC PZPR, Sztabu Operacji Lato `80, Ośrodka Opinii Publicznej i Studiów Programowych Komitetu ds. Radia i Telewizji, oficjalna korespondencja.

O książce: W 1982 roku Marek Nowakowski publikował już pod własnym nazwiskiem na łamach paryskiej "Kultury" i podziemnego "Tygodnika Mazowsze" opowiadania, które wkrótce ukazały się jako Raport o stanie wojennym - nakładem Instytutu Literackiego w Paryżu i równolegle w kraju w Niezależnej Oficynie Wydawniczej NOWa. W następnym roku wyszły Notatki z codzienności (grudzień 1982 - lipiec 1983) - fabularyzowane zapiski z życia, portrety osób bliskich i ludzi anonimowych, napotkanych w sytuacjach codziennych oraz drugi tom Raportu... . Krytycy zarzucali tym książkom schematyczność, ale czytelnicy podziemnej literatury przyjmowali je z entuzjazmem.Raport o stanie wojennym został przełożony na dziesięć języków i zdobył szereg wyróżnień literackich - Puls Roku 1982 (kwartalnika "Puls"), Nagrodę Literacką "Solidarności" za lata 1981-1982, emigracyjną nagrodę im. M. Grydzewskiego (1983) i francuską Prix de la Liberté (1983) - stając się
najsłynniejszym świadectwem literackim epoki podziemnej "Solidarności".

Autor o książce: Jest sobota, 12 grudnia, minęła kolejna ciężka noc. Trudno ją nazwać nocą snu i odpoczynku. Cały ten okres - zwłaszcza ostatnie tygodnie i dni - były udręką, koszmarem. Może jako żołnierz nie powinienem ujawniać stanu swego ducha, ludzkiej słabości, która prowadziła do desperackich myśli. Nieraz kładłem dłoń na chłodnej rękojeści pistoletu. Ale to wspomnienie osobiste...

O książce:Tomik, z którego tytułowy wiersz Raport z oblężonego miasta interpretowany był jako ukazanie wydarzeń stanu wojennego w Polsce. Jego popularność w latach 80-tych ubiegłego wieku dowodzi również album Przemysława Gintrowskiego funkcjonujący w drugim obiegu o tej samej nazwie. Znalazły się w nim kompozycje muzyka do wierszy Herberta . Wśród wierszy w tomiku odnaleźć można również powracającą w twórczości Herberta postać Pana Cogito.

O książce: Najważniejsze zalety książki to: precyzyjne i szczegółowe omówienie genezy wydarzeń z grudnia 1981 roku oraz przebiegu wypadków w pierwszych godzinach, dniach i tygodniach stanu wojennego, wnikliwe opisanie sowieckich działań inspirujących ten swoisty przewrót w Polsce. Książka Wojciecha Polaka wpisuje się do grupy opracowań, które w sposób istotny poszerzają naszą wiedzę o przyczynach, przebiegu i znaczeniu wydarzeń z grudnia 1981 roku.

O książce: Bohaterka powieści, Nori Laetius, cierpi na amnezję: dzieciństwo jest dla niej białą plamą. Ale, jak przeczuwa, właśnie w zagadkowej przeszłości kryją się przyczyny jej nerwicy, wyobcowania, nieumiejętności bycia normalną kobietą i w konsekwencji nieudanego małżeństwa z Leonhardem. Ojciec Nori - tyle wie z napomknień rodziców, był nazistą, ona sama urodziła się w 1943 roku w niemieckim wówczas Kołobrzegu. Po wojnie matka, która rozeszła się z mężem, oddała ją do internatu i wyjechała do USA. Nori obarcza rodziców winą za swoje nieudane życie.

Latem 1981 roku - Polska ogarnięta jest falą strajków - Nori jedzie do Kołobrzegu, gdzie zakochuje się w niedoszłym pianiście i filozofie Adamie Łętowskim. Adam angażuje się po stronie Solidarności.

O książce:Stan wojenny uderzył we wszelkie wartości jednoczące społeczeństwo, a postawił: na atomizację i zastraszenie. Komunistyczna władza, po udanej pacyfikacji, zrobiła wszystko, by jak najwięcej Polaków wciągnąć do gry po swojej stronie. Do dzisiaj ci, którzy wtedy byli za, nie chcą przyznać, że po 13 grudnia 1981 dokonano ubezwłasnowolnienia Polski na warunkach tamtego systemu. Dlatego tak trudno nadal o klarowny obraz wprowadzonej wówczas wewnętrznej okupacji?

O książce:Marek Polak stoi na szczycie wieżowca, jest człowiekiem, któremu się udało. Przed oczami staje mu dwadzieścia lat polskich przemian ściśniętych w jedną biografię, jego biografię – od mszy za ojczyznę do wojskowych interwencji w ciepłych krajach. Po bardzo dobrze przyjętym debiucie New romantic Michał Zygmunt powraca w wielkim stylu.
Lata walk ulicznych to brawurowo opowiedziana historia seksualnego pociągu, jaki poczuliśmy do pieniędzy.

O książce: Ósmy tom dzienników ówczesnego premiera PRL i ostatniego I sekretarza KC PZPR obejmuje okres od IX Nadzwyczajnego Zjazdu PZPR do zakończenia stanu wojennego. Mieczysław F. Rakowski rozpoczął pisanie Dzienników w wieku 31 lat. Starał się rejestrować w nich na bieżąco zdarzenia, w których brał udział lub o których wiedział, i oceniać fakty według stanu swej ówczesnej świadomości. Dzienniki stanowią interesującą lekturę nie tylko dla ludzi wówczas już żyjących i pamiętających zachodzące wydarzenia. Dla młodszych generacji są cennym kompendium wiedzy pozwalającym lepiej zrozumieć okres PRL. A lekcje dziejów okazują się zaskakująco aktualne.

Przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego wystąpiły Stany Zjednoczone i inne kraje zachodnie. 23 grudnia 1981 r. prezydent USA Ronald Reagan ogłosił sankcje ekonomiczne wobec PRL, a kilka dni później podał do wiadomości, iż obejmą one także Związek Sowiecki, który jego zdaniem ponosił "poważną i bezpośrednią odpowiedzialność za represje w Polsce". W ciągu następnych tygodni do sankcji ekonomicznych przeciwko Polsce przyłączyły się inne kraje zachodnie.

O książce:"Odczułem wewnętrzną potrzebę napisania tej książki. Część z tego, co powiem dalej przewijała się już w moich publikacjach. Wracam jednak do niektórych wątków, komentuję je oraz zasadniczo uzupełniam - przede wszystkim dlatego, że na ogół były one dotychczas ignorowane, nie brane pod uwagę - przysłowiowy "groch o ścianę". (...)* Książka ta będzie - albo z reguły przemilczana - albo ostro zaatakowana. Spodziewam się tego pierwszego*" - pisał Generał w swojej książce z 2005 roku.

Rozmawiając z wieloma bliskimi Jaruzelskiemu ludźmi i z samym generałem Dariusz Wilczak stara się odpowiedzieć na pytanie kim właściwie jest ten człowiek, którego indywidualny życiorys i doświadczenia polityczne są wypadkową procesów historycznych, jakich doświadcza Polska od czasów przedwojennych do dziś. Dariusz Wilczak pyta nie tylko o zdarzenia, w których generał uczestniczył i których był sprawcą, ale także o uczucia, takie jak miłość, przyjaźń, obawa, strach, odwaga, niechęć, nienawiść czy honor.

W książce znajdą się też opisy sytuacji, zdarzeń, które nigdy nie wydostały się z gabinetów rządzących Polską w czasach PRL. Opisy zdarzeń dramatycznych, ale także zabawnych, pokazujących specyfikę tamtych czasów i zaskakującą naiwność ocen rządzących.

W celach propagandowych zatrzymano także kilkadziesiąt osób z poprzedniej ekipy sprawującej władzę, m.in. Edwarda Gierka, Piotra Jaroszewicza i Edwarda Babiucha. Na podstawie dekretu o stanie wojennym zawieszono podstawowe prawa i wolności obywatelskie, wprowadzono tryb doraźny w sądach, zakazano strajków, demonstracji, milicja i wojsko mogły każdego legitymować i przeszukiwać.

Stan wojenny - wspomnienia i oceny jest książką składającą się z kilku części. W części pierwszej znazlazło się 9 wywiadów począwszy od Bogdana Borusewicza po Lecha Wałęsę. W drugiej części ułożono w układzie alfabetycznym relacje świadków wydarzeń.Większość z nich dotyczy ważnych zakładów pracy i instytucji z terenu Trójmiasta. Na nie mniejszą uwagę zasługują relacje z Czarnej Wody, Kościerzyny, Skórcza, Starogardu Gdańskiego i Tczewa. Pozyskano również kilka relacji od działaczy emigracyjnych „Solidarności". Część trzecia książki pokazuje życie w stanie wojennym z całkiem innej strony, a mianowicie w dowcipie, anegdocie i satyrze. W czwartej części zawarto szkic historyczny o całym okresie szeroko rozumianego stanu wojennego, który de facto skończył się dopiero 4 czerwca 1989 roku.

W grudniu 1981 r. doszło do demonstracji ulicznych m.in. w Warszawie, Krakowie i Gdańsku. Największa z nich, w trakcie której milicjanci zastrzelili jednego z uczestników, odbyła się w Gdańsku. Wprowadzając stan wojenny władze komunistyczne nie zdecydowały się zaatakować bezpośrednio Kościoła katolickiego.

Starsi o 30 lat to najnowsza książka Wojciecha Jaruzelskiego. Zbiór tekstów, których myśl przewodnią i główną treść stanowi ocena sytuacji w II połowie 1981 roku. Dotyczy to szczególnie okoliczności Spotkania Trzech (Józef Glemp, Lech Wałęsa, Wojciech Jaruzelski) z 4 listopada 1981 roku. Tego, co je poprzedziło, i tego, co po tym nastąpiło.

Wybór i opracowanie: Grzegorz Wysocki ; informacje o stanie wojennym na podst. PAP.