Wszystko, czego nie wiesz na temat literackiego Nobla

• *Kto i w jaki sposób przyznaje literacką Nagrodę Nobla? *
• *Jak wyglądają całoroczne prace Szwedzkiej Akademii, a jak głosowanie? *
• *W jakich językach najczęściej tworzyli pisarze-laureaci? *
• *Czy kiedykolwiek przyznano nagrodę pośmiertnie lub dwukrotnie dla tego samego twórcy? *
• *Ilu pisarzy odmówiło lub musiało odmówić przyjęcia Nobla i z jakich powodów? *
• *Ile lat miał najmłodszy laureat, a ile najstarsza laureatka? *
• *Kto był pierwszym pisarzem nagrodzonym Noblem i ile szwedzkich koron wynosiła jego nagroda w porównaniu z sumą przyznawaną dzisiaj? *
• Ile kobiet dostało literackiego Nobla i dlaczego tylko tyle? Na te i na wiele innych pytań związanych z literacką Nagrodą Nobla odpowiadamy na kolejnych stronach galerii.

W 1904 roku otrzymali ją Frédéric Mistral i José Echegaray, w 1917 - Karl Gjellerup i Henrik Pontoppidan, w 1966 - Shmuel Agnon i Nelly Sachs , a w 1974 - Eyvind Johnson i Harry Martinson.

Na zdj. Alfred Nobel.

Dwóch pisarzy nie przyjęło nagrody. Jean Paul Sartre (na zdj.) w 1964 roku odmówił przyjęcia jej, gdyż - jak uważał - żaden twórca nie powinien być „uwieczniany” za życia i konsekwentnie odmawiał przyjmowania oficjalnych laurów i honorów (oprócz Nobla nie przyjął też Legii Honorowej i profesury w Collège de France). Pisarz twierdził, że zaszczyty ograniczyłyby jego wolność.

Z kolei w 1958 roku swojej nagrody za Doktora Żywago nie mógł przyjąć Borys Pasternak . W swojej najsłynniejszej powieści rosyjski pisarz opowiedział o przed- i porewolucyjnych losach inteligencji. Władze komunistyczne uznały arcydzieło za utwór antyradziecki i zmusiły autora do odmowy jej przyjęcia.

Pierwszą kobieta, która otrzymała literackiego Nobla była szwedzka pisarka Selma Lagerlöf nagrodzona już w 1909 roku. Laureatki z kolejnych lat to kolejno Grazia Deledda (1926), Sigrid Undset (1928), Pearl Buck (1938), Gabriela Mistral (1945), Nelly Sachs (1966), Nadine Gordimer (1991), Toni Morrison (1993), Wisława Szymborska (1996; na zdj.), Elfriede Jelinek (2004), Doris Lessing (2007), Herta Müller (2009).

Najstarszą laureatką literackiego Nobla jest* Doris Lessing*(na zdj.), która miała 88 lat, gdy otrzymała nagrodę w 2007 roku.

René François Armand (Sully) Prudhomme urodził się 16 marca 1839 w Paryżu. Był francuskim poetą, twórcą filozoficznych poematów. Komitet Noblowski poinformował w uzasadnieniu, że Prudhomme otrzymał nagrodę za "wybitne osiągnięcia literackie, a zwłaszcza za idealizm, doskonałość artystyczną oraz niezwykłe połączenie duchowości i intelektu".

W swoim dzienniku laureat pytał: „Jestem poetą? A może filozofem? Dziękuję Bogu, że oszczędził mi kalectwa, czyniąc mnie tylko jednym albo tylko drugim. Dzięki filozofii mogę zagłębiać się w bezdenne otchłanie, dzięki poezji w otchłaniach odczuwam zgrozę nieskończoności i zachwyt nad żywą naturą".

Linus Pauling, oprócz nagrody z chemii (1954) dostał pokojowego Nobla w 1962. John Bardeen to dwukrotny laureat w dziedzinie fizyki (1956 i 1972), a Frederick Sanger - chemii (1958 i 1980).

Natomiast rekordową liczbę Nobli zdobyła instytucja - Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża. Wyróżniono go pokojową nagroda Nobla w roku 1917, 1944 i 1963. W dodatku założyciel Czerwonego Krzyża Henry Dunant, był pierwszym laureatem nagrody (1901) - wspólnie z Fredericem Passy, znanym pacyfistą. Dwukrotnie (1954 i 1981) pokojowego Nobla przyznano Urzędowi Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR).

Prawo do nominacji mają członkowie Akademii Szwedzkiej oraz innych akademii i instytucji o podobnym charakterze. Otrzymali je także uniwersyteccy profesorowie literatury i filologii, poprzedni laureaci Nagrody oraz przewodniczący stowarzyszeń odpowiedzialnych za twórczość literacką w danym kraju.

Na zdj. Akademia Szwedzka.

Każdego roku we wrześniu członkowie Komitetu Noblowskiego wysyłają około 600-700 tajnych formularzy do osób uprawnionych do nominacji. Nominacje należy zgłaszać do 31 stycznia następnego roku. W lutym Komitet tworzy listę nominowanych i przekazuje Akademii do zatwierdzenia. W kwietniu Komitet wybiera ok. 15-20 kandydatów do Nagrody.

W maju lista zostaje zawężona do zaledwie pięciu kandydatów. Pomiędzy czerwcem a sierpniem członkowie Akademii zapoznają się z twórczością kandydatów, by we wrześniu nad nią dyskutować.

Na zdj. Peter Englund , pisarz i historyk, który od 1 czerwca 2009 jest stałym sekretarzem Akademii.

W październikowym głosowaniu biorą udział członkowie Akademii. Dokładny termin jest ustalany i podawany odpowiednio wcześniej do wiadomości. Każda osoba uprawniona do głosowania podaje sekretarzowi karteczkę z nazwiskiem kandydata. Obowiązuje bezwzględna większość głosów. W przypadku niewyłonienia zwycięzcy, głosowanie jest powtarzane.

Wyróżniono także trzech twórców norweskojęzycznych, i tyle samo piszących w języku duńskim. Języki takie, jak arabski, chiński, czeski czy portugalski doczekały się jak dotąd zaledwie jednego wyróżnienia.

Na zdj. Czesław Miłosz .

Warto przypomnieć, że także w tym roku zostanie przyznany pośmiertny Nobel, choć nie w dziedzinie literatury. Fundacja Noblowska zdecydowała, że Ralph Steinman - jeden z trzech tegorocznych laureatów Nobla w dziedzinie medycyny - pozostanie laureatem, mimo że zmarł trzy dni przed ogłoszeniem przyznania mu tego wyróżnienia.

- Nagrodę Nobla przyznano Ralphowi Steinmanowi w dobrej wierze, zakładając, że laureat żył - orzekła Fundacja, mimo że statut wyklucza przyznawanie nagród pośmiertnie.

Inni laureaci wyróżnieni za jedno dzieło to: Theodor Mommsen, Carl Spiiteler, Knut Hamsun (za Błogosławieństwo ziemi), Tomasz Mann (Budenbrookowie), John Galworthy (Saga rodu Forsyte’ów), Roger Martin Du Gard, Ernest Hemingway (Stary człowiek i morze) oraz Michaił Szołochow (Cichy Don).

Szołochow otrzymał Nagrodę Nobla w 1965 roku. Od tamtego czasu żaden pisarz nie otrzymał już tego wyróżnienia za jeden konkretny tytuł.

• 1905 — Henryk Sienkiewicz -za "wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu"
• 1924 — Władysław Reymont- za Chłopów , wybitny epos narodowy**
• 1980 — Czesław Miłosz- za całokształt twórczości
• 1996 — Wisława Szymborska -za "poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości" (na zdj. laureatka z królem Szwecji).

Oprac. GW, na podst. mat. własne, PAP, Wikipedia.