Za co cały świat pokochał Saint-Exupery'ego? 70 lat temu ukazał się "Mały Książę"

* "Mały Książę" to jedna z najpopularniejszych i najchętniej czytanych książek na świecie. Przetłumaczona została na ponad 170 języków (!) i jak dotąd rozeszła się w ponad 140 milionach egzemplarzy.Wiele osób, gdyby miało wskazać tylko jedno dzieło, które mogliby zabrać ze sobą na bezludną wyspę, wybrałoby właśnie powieść Antoine'a de Saint-Exupery'ego . Na czym polega ten międzynarodowy fenomen?
*Co zdecydowało o gigantycznym sukcesie tej niewielkiej objętościowo książki? Czy do rozgłosu "Małego Księcia" przyczyniła się tragiczna, a do niedawna także tajemnicza, śmierć autora? Czy Saint-Exupery, jak przez lata podejrzewano, popełnił samobójstwo czy też został zestrzelony przez pilota niemieckiego myśliwca? Dlaczego tak późno rozwiązano zagadkę jego śmierci?
Więcej na temat "Małego Księcia" oraz jego autora na kolejnych stronach galerii.

"Dobrze widzi się tylko sercem", "najważniejsze jest niewidoczne dla oczu", "stajesz się odpowiedzialny na zawsze za to, co oswoiłeś" - to tylko niektóre złote myśli z "Małego Księcia", które weszły do codziennego języka.
"Mały Książę" to jedyna książka Exupery'ego, której nadał formę baśni i którą sam zilustrował. Tylko pozornie jest to lektura dla dzieci, pod bajkową fabułą kryje się bowiem przypowieść o uniwersalnych prawdach, sensie życia. Pisarz zadedykował ją swojemu przyjacielowi, Leonowi Werthowi, uzasadniając: "Ten dorosły potrafi zrozumieć wszystko, nawet książki dla dzieci".
Narratorem opowieści jest pilot bez imienia i nazwiska, którego często utożsamia się z samym autorem. Z powodu awarii samolotu, pilot trafia na pustynię, gdzie spotyka Małego Księcia. Przez kolejnych osiem dni nasi bohaterowie naprawiają maszynę i rozmawiają. Fabuła jest tutaj pretekstem do przekazywania różnego rodzaju treści duchowych i egzystencjalnych.

"Mały Książę jest miłym i czarującym dzieckiem o jasnych włosach i sympatycznej buzi. Najprawdopodobniej pochodzi z asteroidu, planety oznaczonej symbolem B-612. Cały czas jest prostoduszny, można powiedzieć naiwny, nigdy nie kłamie i bezgranicznie wierzy innym. Szanuje poglądy każdego, ale samodzielnie dobiera sobie towarzystwo" - czytamy na polskiej stronie internetowej poświęconej najsłynniejszej powieści Saint-Exupery'ego (malyksiaze.net). I dalej:
"Wielką miłością Małego Księcia była róża samotnie rosnąca na jego planecie. Chłopiec nie był jednak pewien, czy kwiat odwzajemnia jego uczucia. Zdecydował się więc na podróż - poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jak traktować kogoś kochanego. Wędrówka dała mu przekonanie, że jedynie serce stwarza prawdziwy obraz. Na wybrany kwiat nie można patrzeć tak, jak na inne róże. Postanowił więc wrócić na swą planetę i być dobry dla swojej wybranki".

Autor "Małego Księcia", Antoine Marie Roger de Saint-Exupery, urodził się w Lyonie 29 czerwca 1900 roku w arystokratycznej francuskiej rodzinie. Uczył się w szkołach katolickich w Szwajcarii i Paryżu.
Wcześnie zaczął pisać bajki i wiersze, ale pasjonował się też techniką - jako 12-latek skonstruował "rowerolot", przypinając do dziecięcego roweru skrzydła z naciągniętych na ramę prześcieradeł. W czasie studiów na politechnice opatentował kilkanaście usprawnień i rozwiązań technicznych dotyczących budowy silników samolotowych i pilotażu.

Już w 1912 roku po raz pierwszy leciał samolotem. W 1921 roku powołano go do służby wojskowej, którą odbywał w Strasburgu w lotnictwie. Jako 21-latek otrzymał dyplom pilota cywilnego, rok później pilota wojskowego. Po ciężkim wypadku lotniczym musiał przejść do rezerwy i wtedy zaczął pisać.
W 1925 roku opublikował swoje pierwsze opowiadanie związane z lotnictwem. Potem wydał "Pocztę na południe" (1928) i książkę, która przyniosła mu sławę - "Nocny lot" (1931). Na rok przed wybuchem II wojny światowej ukazała się "Ziemia planeta ludzi". Po śmierci pisarza wyszły obszerne fragmenty niedokończonego traktatu "Twierdza" (1948).

Od 1926 roku Saint-Exupery latał jako pilot-oblatywacz, pracował też w firmie zajmującej się przewozem poczty z Tuluzy do Dakaru. Został potem kierownikiem portu tranzytowego linii lotniczych w Port Juby w Rio de Oro w Zachodniej Afryce.
W 1929 roku jako pracownik przedsiębiorstwa Aeroposta Argentina latał na liniach środkowo- i południowoamerykańskich. Po bankructwie tej firmy Saint-Exupery zatrudnił się w Air France. W 1935 roku próbował - bez powodzenia - pobić rekord długości lotu na trasie Paryż-Sajgon. Jego samolot rozbił się na libijskiej pustyni i pisarz wraz z mechanikiem przez trzy dni błąkali się wśród piasków, szukając pomocy.

W latach 1936-1937 Saint-Exupery kilkakrotnie bywał jako reporter w ogarniętej wojną domową Hiszpanii. W 1938 roku próbował lotu z Nowego Jorku do Ziemi Ognistej, podczas tej wyprawy miał wypadek, który zaważył na jego stanie zdrowia.
Kiedy pisarz przebywał w szpitalu w Los Angeles latem 1941 roku, powstał zarys "Małego Księcia". Tęsknił za Francją i ukochaną żoną Consuelo, czytał baśnie Andersena. Przyjazd Consuelo z Francji zmobilizował Exupery'ego do ukończenia "Małego Księcia".

Pisarz rozszerzył wówczas wątek róży, której pierwowzorem była postać żony. Pisał o tym w liście do niej, nawiązując do słów, które wypowiada Mały Książę w odniesieniu do róży: "Chyba nie zawsze wiedziałem, jak troszczyć się o Ciebie". Żałował też później, że Werthowi, a nie Consuelo zadedykował swoje dzieło.
W życiu małżeńskim pisarz bywał tyranem. W poświęconej mu "Ostatniej tajemnicy" czytamy: "Antoine potrafi budzić żonę kilka razy w ciągu nocy i prosić ją, żeby mu przygotowała coś do jedzenia albo zagrała z nim w szachy. [...] Coraz częściej wymyka się z domu, odwiedza młodą Sylvię Hamilton, by wyjść od niej późno w nocy i wrócić do siebie [...]. Ma również inne kochanki czy przyjaciółki".

Odnalezione po dwudziestu latach sensacyjne wspomnienia żony Antoine'a de Saint-Exupery'ego ukazały się także po polsku. Historia burzliwego związku pięknej argentyńskiej rzeźbiarki ze słynnym pisarzem rzuca nowe światło na autora "Małego Księcia", zrywając z jego legendą.
W "Pamiętniku róży" Antoine i Consuelo są przedstawieni jako ludzie z krwi i kości. Przeżywają gorycz rozstań i zdrad, po czym znów składają sobie obietnice dozgonnej miłości. Ta pełna wdzięku opowieść ujawnia, jak wielką rolę odegrała Consuelo w życiu słynnego męża, wystarczy wspomnieć, że to ona zainspirowała go do stworzenia postaci róży w "Małym Księciu".

"Mały Książę" ukazał się w kwietniu 1943 roku w USA w oficynie Reynal & Hitchcock w dwóch językach - angielskim i francuskim. Niedługo po wydaniu Saint-Exupery wyjechał do francuskiej bazy lotniczej w Afryce Północnej. Pisarz został powołany do służby lotniczej na własne życzenie.
31 lipca 1944 roku jego samolot wystartował z Borgo i skierował się na Korsykę. Jak się okazało, miał to być jego ostatni, tragicznie zakończony lot...

W poniedziałek 31 lipca 1944 roku niebo nad południowym wybrzeżem Francji jest bezchmurne. O godzinie 8.45 major Antoine de Saint-Exupery startuje z lotniska na Korsyce w lightningu P-38. Ma przeprowadzić misję fotograficzną w rejonie Grenoble.
Powrót przewidziany jest na godzinę 12.35-13.00. Potem skończy się paliwo. O 14.30 maszyna wciąż jest poza zasięgiem radarów lotniska. Co się stało z Saint-Exuperym?

Według najbardziej prawdopodobnej z wersji Saint-Exupery został zestrzelony przez Niemców i spadł do morza. W 2008 roku, a więc 64 lata po tragedii, do zestrzelenia samolotu Saint-Exupery'ego przyznał się 88-letni były pilot Luftwaffe.
Według informacji podanych przez francuski dziennik "La Provence", 31 lipca 1944 roku niemiecki lotnik dostrzegł na niebie nieprzyjacielski samolot. Ruszył za nim w pościg i w odpowiednim momencie nacisnął spust karabinu maszynowego. Trafiony samolot runął prosto do morza.

Horst Rippert, bo tak nazywa się ów niemiecki pilot, nie miał pojęcia, kto siedział za sterami zestrzelonego przez niego samolotu. Prawdę poznał dużo później. Rippert nie był zadowolony, gdy dowiedział się, że trafiony przezeń Lightning P-38 pilotowany był przez pisarza, którego książki tak uwielbiał czytać w młodości.
W 1998 roku rybak łowiący przy brzegach Marsylii znalazł w sieci pamiątkę podpisaną nazwiskiem francuskiego pisarza. Dopiero dwa lata później natrafiono na szczątki samolotu Saint-Exupery'ego. Wydobyto je z dna morza jeszcze później, bo dopiero w 2003 roku.

Maszynę zidentyfikowano jako tę, w której w ostatni lot wyruszył autor "Małego Księcia". Jego zadaniem było dokonanie rekonesansu oraz zrobienie zdjęć umożliwiających aliantom desant w Prowansji.
Szczątki samolotu znajdują się dzisiaj w muzeum lotnictwa na lotnisku Le Burget pod Paryżem. Trzeba było blisko pięćdziesięciu lat badań, by odnaleźć pilotowany przez autora "Małego Księcia" wrak samolotu.
Książka Jacquesa Pradela i Luca Vanrella - prawdziwy thriller historyczny - sytuuje nas w samym centrum poszukiwań, prowadzonych wytrwale przez niewielką ekipę pasjonatów.

"W młodości Saint-Exupery był dla mnie jednym z przewodników duchowych" - pisał członek Akademii Francuskiej, Alain Decaux - "jak dla większości tych, którzy mieli po dwadzieścia lat w czasie drugiej wojny światowej, tuż przedtem albo potem. Śmierć pisarza wstrząsnęła mną, jakbym należał do wybranego grona jego bliskich przyjaciół, a nie był tylko jednym z niezliczonych czytelników".
"Mały Książę" powszechnie uchodzi za jedną z najpiękniejszych opowieści o poszukiwaniu przyjaźni, dorastaniu do prawdziwej miłości, odpowiedzialności za drugiego człowieka, sensie związków międzyludzkich i hierarchii wartości. Krótko mówiąc: o życiu.

Po polsku "Mały Książę" ukazał się po raz pierwszy w 1947 roku nakładem Spółdzielni Wydawniczej "Płomienie" w przekładzie Marty Malickiej. "Małego Księcia" tłumaczyli też inni, m.in. Marta Cywińska, Halina Kozioł, Barbara Przybyłowska, Piotr Drzymała, Wiera i Zbigniew Bieńkowscy.
Najpopularniejsze jest chyba jednak tłumaczenie Jana Szwykowskiego. To właśnie jego wersje cytatów z "Małego Księcia" najczęściej powtarzają Polacy. Pamiętacie, kiedy sami po raz pierwszy sięgnęliście po książkę Saint-Exupery'ego? Czy od tamtej pory zdarza się wam do niej wracać? A może uważacie, że to zdecydowanie przeceniana powieść, która nie zasługuje na tak wielką sławę?
Oprac. GW, WP.PL, na podst. PAP, IAR, Malyksiaze.net, mat. prasowe i inne.