Zmarł Josef Skvorecky, wybitny pisarz czeski
W wieku 87 lat zmarł we wtorek w Kanadzie Josef Skvorecky, jeden z najwybitniejszych i najważniejszych współczesnych pisarzy czeskich, znany tłumacz literatury amerykańskiej i twórca legendarnego emigracyjnego wydawnictwa '68 Publishers.
To właśnie dzięki działalności jego oficyny wydawniczej Czesi przed aksamitną rewolucją mogli poznać dzieła zakazanych w Czechach autorów, m.in. Vaclava Havla , Milana Kundery i Ludvika Vaculika.
* Informację o śmierci pisarza podał kanadyjski dziennik "The Globe and Mail", a potwierdziła ją później żona zmarłego, Zdena Salivarova. Zgon nastąpił w szpitalu, jego przyczyną był rak.*
Josef Skvorecky z wykształcenia był anglistą, na Uniwersytecie Karola w Pradze uzyskał także tytuł doktora filozofii. Jako pisarz debiutował w 1958 roku, publikując Tchórzy, powieść bardzo krytyczną wobec zachowań Czechów pod koniec II wojny światowej. Książka wywołała polityczny skandal. Komunistyczne władze Czechosłowacji wycofały ją z księgarń, a autor stracił pracę zastępcy redaktora naczelnego w piśmie "Svietova literatura".
* Na początku lat 60. Skvorecky - korzystając z liberalizacji życia kulturalnego w Czechosłowacji - postanowił zostać zawodowym pisarzem.* W tym czasie napisał kilka powieści. Część z nich na swoje pierwsze czeskie wydanie - z powodu cenzury - musiała czekać kilkadziesiąt lat. Inne opublikował pod różnymi pseudonimami.
Najgłośniejsze dzieła Skvoreckiego to - oprócz Tchórzy - Batalion czołgów , Mirakl, Fajny sezon i Przypadki inżyniera ludzkich dusz , które łączy postać głównego bohatera, posiadającego wiele cech samego autora. Znane są też jego eseje, reportaże, poezje, trylogia kryminalna o poruczniku Borówce.
Proza Skvoreckiego uważana jest za wybitnie humanistyczną, podkreśla się również jej humor i głębię. Podejmuje ona trudne tematy, takie jak zmagania z totalitaryzmem, prześladowania, doświadczenia emigracji.
Po stłumieniu Praskiej Wiosny przez wojska Układu Warszawskiego w 1968 r. i wstrzymaniu przez władze wydania jego powieści "Batalion czołgów", Skvorecky wraz z żoną zdecydował się opuścić Czechosłowację. Po krótkim pobycie w USA, osiadł w Kanadzie. Uniwersytet w Toronto zaoferował mu etat wykładowcy, w 1971 r., pisarz założył też emigracyjne wydawnictwo '68 Publishers.
W 1978 roku komunistyczne władze Czechosłowacji za "wrogą działalność" pozbawiły Skvoreckiego obywatelstwa.
Oficyna '68 Publishers wydawała zarówno teksty czeskie, jak i angielskie tłumaczenia współczesnej literatury czeskiej. Jej nakładem ukazały się zakazane w Czechosłowacji dzieła Skvoreckiego, po raz pierwszy po czesku wydana została Nieznośna lekkość bytu Kundery , pojawiały się powieści Bohumila Hrabala, poezje czeskiego laureata literackiej nagrody Nobla Jaroslava Seiferta , piosenki barda czechosłowackiej opozycji Karla Kryla.
Jedną z głównych zasad '68 Publishers było publikowanie jedynie niewydanych książek czeskich i słowackich autorów pisarskiego podziemia. Przez cały okres swego istnienia (w latach 1971-1993) oficyna wydała 227 książek.
* Skvorecky był laureatem wielu nagród literackich i odznaczeń państwowych. W 1990 roku prezydent Vaclav Havel odznaczył go Orderem Białego Lwa*, najwyższym czechosłowackim (a później i czeskim) odznaczeniem państwowym. W 1982 roku był także nominowany do literackiej nagrody Nobla.
Z Pragi Michał Zabłocki
