"Czerwone i czarne". Co dziś dzieje się na polskich plebaniach

"Czerwone i czarne" w teatrze Łaźnia Nowa w Nowej Hucie to sceniczna wersja słynnej obyczajowej powieści Stendhala, napisanej w pierwszej połowie XIX wieku. Jej adaptacji podjął się doświadczony w takich zadaniach i bardzo ceniony dramaturg Krzysztof Szekalski. To m.in. za jego sprawą i dzięki dramaturgicznemu wsparciu Małgorzaty Szydłowskiej, ten spektakl nabrał bardzo współczesnego wymiaru - momentami przypomina dramat sądowy, momentami - interesujący obyczajowy obraz życia sprzed wielu lat, które świetnie rymuje się z życiem jak najbardziej współczesnym.

Główny wątek spektaklu to opowieść o młodym aspirującym chłopaku z prowincji, który początkowo odnosi spektakularny sukces na wielkomiejskich salonach Paryża, żeby równie szybko potknąć się na drabinie społecznej, której szczeble pokonywał z imponującą prędkością i boleśnie spaść, prosto na szafot. Otrzymuje wyrok śmierci za - domniemaną czy też prawdziwą, trudno w gruncie rzeczy orzec i tak naprawdę nie ma to wielkiego znaczenia dla jego przyszłości, z góry zaplanowanej przez członków elity - próbę zabójstwa jednej z dam z dobrego towarzystwa.

Ta historia opowiedziana jest w bardzo ciekawy i wciągający sposób - na scenie odbywa się prokuratorskie dochodzenie dotyczące głównego bohatera. Kolejne postacie dramatu przesłuchiwane są przez osoby reprezentujące aparat ścigania i odsłaniają w swoich zeznaniach różne aspekty paryskiej kariery Juliana Sorela. Taki pomysł przynosi ciekawe konsekwencje inscenizacyjne: duża część akcji dzieje się w pokoju przesłuchań, który przypomina akwarium - to znakomity pomysł autorki scenografii, Małgorzaty Szydłowskiej. Publiczność może oglądać scenę przesłuchania, ale także - na ekranie - widzieć twarz przesłuchiwanej osoby w dużym zbliżeniu. Taka formuła jest bardzo wymagająca wobec aktorów, którzy znakomicie radzą sobie z tym wyzwaniem.

Zupełnie inne aktorskie zadanie ma natomiast Vitalik Havryla, który gra Sorela - młody aktor nie tworzy tu postaci w klasyczny sposób, nie jest bohaterem, który działa, a raczej - który po prostu jest. Jego życie jest raczej opowiadane przez innych, niż odgrywane wprost przez niego samego. Havryla w ciekawy sposób zaznacza swoją obecność, za sprawą której komentuje kolejne opisywane wydarzenia. Mroczny nastrój, dobrze opisujący jego smutną historię, znakomicie buduje ponura elektroniczna muzyka Dominika Strycharskiego.

Bardzo mocny jest w tym spektaklu jego ideowy, polityczny i społeczny wydźwięk. Szydłowski i Szekalski z jednej strony mocno idą tu z duchem powieści, która uznawana jest za bardzo radykalną krytykę stosunków społecznych w ponapoleońskiej Francji, z drugiej - znakomicie wykorzystują stendhalowskie motywy do przeprowadzenia równie radykalnej krytyki współczesnej sytuacji politycznej w Polsce.

Nawiązań, tych bezpośrednich i tych tylko lekko zasugerowanych, jest tu mnóstwo. Było nie było powieść "Czerwone i czarne" to ostry atak na kler i elity polityczne. Nie trzeba więc wiele, żeby wywołać bardzo mocny efekt: w pierwszej scenie przesłuchiwany na okoliczność znajomości z Sorelem biskup słyszy pytania, które dziś zadaje przedstawicielom kleru wielu dziennikarzy i dziennikarek: czy wiedział o nadużyciach wobec młodego chłopaka, czy był on krzywdzony podczas pobytu pod opieką księży?

Kiedy ze sceny pada pytanie o "przenoszenie do innej parafii", czyli nagminną praktykę stosowaną dziś wobec księży podejrzewanych, a czasem wręcz skazanych za pedofilię, XIX-wieczny Paryż zbliża się nagle bardzo mocno do współczesnego Krakowa - to przecież właśnie tam rezyduje dziś jeden z najważniejszych kościelnych dygnitarzy, słynny z tego, że na wszystkie pytania o nadużycia seksualne w kościele odpowiadał, tak jak postać w krakowskim spektaklu, że niczego nie pamięta.

Jeszcze większy szum na widowni można było usłyszeć podczas sceny przesłuchania jednego z ważnych paryskich polityków - oddala on od siebie najróżniejsze zarzuty i podejrzenia, a w końcu, przyciśnięty do muru, mówi, że miał "dwa mieszkania" - aluzja do słynnej sprawy Karola Nawrockiego i jego problemów wokół przejęcia kawalerki schorowanego staruszka, jest aż nadto wyraźna i wywołuje ogromne poruszenie krakowskiej publiczności.

Jasne, to tylko bardzo aktualna aluzja do sytuacji, o której podczas kolejnych terminów grania tego spektaklu pewnie nikt nie będzie już pamiętał. Ale wystarczy to zdanie zamienić na inne, dowolne, wyciągnięte z aktualnego dyskursu politycznego za tydzień czy za miesiąc i będzie ono tak samo pasować do tego spektaklu. To najlepszy dowód na to, że Szydłowskiemu udało się świetnie złapać nastroje społeczne w odniesieniu do kleru, polityków i elit w bardzo szerokim tego słowa znaczeniu i pokazać w swoim najnowszym spektaklu ponadczasowe mechanizmy, kierujące polityką i życiem społecznym.

Sekta i "Syreny" wśród hitów Netfliksa, mocne sceny w "I tak po prostu", genialne "Mountainhead" i wielka wojna gigantów w kinach. Co dzieje się w "Mission Impossible" i ile tam Marcina Dorocińskiego? O tym w nowym Clickbaicie. Znajdź nas na Spotify, Apple Podcasts, YouTube, w Mountainboard czy Open FM. Możesz też posłuchać poniżej: