Nobel nie był dla niego pocałunkiem śmierci

Odszedł jeden z najwybitniejszych poetów polskich XX wieku. Noblista, Czesław Miłosz.

Czesław Miłosz był ostatnim z wielkich poetów dwudziestolecia międzywojennego. Jako poeta zadebiutował w roku 1933 zbiorem Poemat o czasie zastygłym. Był wówczas członkiem grupy Żagary, do której należeli poeci studiujący na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie.

W roku 1937 przeprowadził się do Warszawy, zamykając tym samym okres wileński. Napisał wówczas wiersz zaczynający się słowami: W mojej ojczyźnie, do której nie wrócę.

W okupowanej przez hitlerowców stolicy powstały utwory, które znalazły się w wydanym w roku 1945 tomie Ocalenie, którym Miłosz otworzył nowy rozdział współczesnej poezji polskiej i które na stałe weszły do jej kanonu.

Po kilku latach pracy w służbach dyplomatycznych PRL na placówkach w Nowym Jorku, Waszyngtonie i w Paryżu postanowił w roku 1951 poprosić Francję o azyl polityczny.

Pierwszy emigracyjny tom, jaki ukazał się w kierowanym przez Jerzego Giedroycia Instytucie Literackim, to Światło dzienne (1953) z Traktatem moralnym, z wierszami Do Tadeusza Różewicza, poety i Na śmierć Tadeusza Borowskiego, a także Który skrzywdziłeś.

Po latach cytat z tego utworu zostanie wyryty na pomniku Stoczniowców, który stanie przed bramą Stoczni Gdańskiej:

"Który skrzywdziłeś człowieka prostego
Śmiechem nad krzywdą jego wybuchając,
Gromadę błaznów koło siebie mając
Na pomieszanie dobrego i złego"

oraz:

"Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta
Możesz go zabić - narodzi się nowy.
Spisane będą czyny i rozmowy".

We Francji, w prowincjonalnych miasteczkach Brie-en-Comte-Robert i Montgeron, w których mieszkał aż do roku 1960, gdy przeprowadził się do Ameryki, powstał Traktat poetycki (1957), a także teksty, które znalazły się w tomie Król Popiel i inne wiersze (1962), takie jak: Sroczość i Oda do ptaka, Z chłopa król i Na ścięcie damy dworu.

Bez wątpienia Miłosz należy nie tylko do najwybitniejszych, ale również do najpracowitszych, najbardziej twórczych poetów.

Znamienne, że poeta nie zwolnił tempa po odebraniu Nagrody Nobla, chociaż - jak wiadomo - rzadko który pisarz napisał cokolwiek ważnego po Noblu.

Wśród poematów znalazły sie również i te o charakterze autotematycznym. W Emerycie zastanawiał się nad tym, co przeżył w ciągu swojego długiego życia. Parę lat później napisał jeszcze Na moje 88. urodziny, zamieszczone w zbiorze To (2000), którym pożegnał XX wiek:

"Jestem jak ten, kto widzi, a jednak sam nie przemija,
duch ulotny mimo siwizny i chorób starości".

W zbiorach To i Druga przestrzeń znajdziemy też tak znamienne utwory, jak: Oda na osiemdziesiąte urodziny Jana Pawła II, a także Wybierając wiersze Jarosława Iwaszkiewicza na wieczór jego poezji, Mistrz mego rzemiosła - poświęcony pamięci Iwaszkiewicza, Krawat Aleksandra Wata, O poezji z powodu telefonów po śmierci Herberta, wreszcie Unde malum oraz Różewicz, w których wrócił po wielu latach do rozmowy z autorem Niepokoju.

Niewątpliwie najwięcej emocji wywołał obszerny Traktat teologiczny - rzecz o łasce i niełasce wiary, rozmachem i wagą nawiązująca do najdonioślejszych osiągnięć poetyckich tego autora - w opinii wielu interpretatorów otwierający perspektywę poezji polskiej XXI wieku.

W zamykających Drugą przestrzeń piosenkowych Metamorfozach zwracał się do Stwórcy, mając przed oczami "klepsydrę i cmentarz".

Czesław Miłosz przeżył swoją epokę, swój wiek. Bohater jego poezji wydaje się prefiguracją człowieka XX wieku, wieku postępu i katastrofy. Poezja Miłosza jest wielogłosowa, wielogatunkowa i wielowymiarowa, z jednej strony nowoczesna, z drugiej zaś silnie osadzona w tradycji.

W jego dorobku znajdziemy: pieśni, hymny i elegie, kołysanki, modlitwy i dytyramby, piosenki, baśnie i legendy, traktaty, poematy i ody, precyzyjne sonety i amorficzne "notatniki" oraz "zeszyty".

Oprócz wymiaru stricte literackiego liryka Miłosza ma również wymiar moralny i religijny, polityczny i publicystyczny, głos Miłosza jako artysty jest przecież także głosem obywatela i filozofa, głosem uczestnika i świadka.

Miłosz to taki poeta, który uwodzi czytelnika jedną metaforą, jednym obrazem, jednym czy dwoma wersami.