Znamy laureata Literackiej Nagrody Nobla

Tuż po godzinie 13 czasu polskiego Akademia Szwedzka ogłosiła tegorocznego laureata Literackiej Nagrody Nobla. Wyróżnienie – uznawane za jedno z najbardziej prestiżowych w świecie literatury – trafiło w ręce László Krasznahorkaia, wybitnego pisarza pochodzącego z Węgier.

W uzasadnieniu przyznania Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 2025 czytamy, że László Krasznahorkai kieruje swój literacki wzrok ku Wschodowi, podejmując refleksyjny i precyzyjnie wyważony ton. Inspiracje płynące z jego podróży do Chin i Japonii zaowocowały powstaniem szeregu dzieł, głęboko zakorzenionych w kulturze i duchowości tych regionów.

Jednym z nich jest powieść z 2003 r. pt. "Északról hegy, Délről tó, Nyugatról utak, Keletről folyó" ("Góra na północy, jezioro na południu, ścieżki na zachodzie, rzeka na wschodzie", wyd. po angielsku w 2022 r.). To liryczna i tajemnicza opowieść, której akcja rozgrywa się na południowy wschód od Kioto – historia o poszukiwaniu ukrytego ogrodu, pełna symbolicznych znaczeń i kontemplacyjnych obrazów.

Ta książka stanowi swoiste wprowadzenie do uznawanego za kluczowe dzieło autora zbioru "Seiobo járt odalent" ("Seiobo There Below", 2008 / 2013), złożonego z siedemnastu opowiadań ułożonych według ciągu Fibonacciego. Tematem przewodnim tej formalnie wymagającej kompozycji jest piękno i akt twórczy – ukazane w świecie zdominowanym przez ślepotę, przemijanie i duchową pustkę.

W komunikacie podkreślono, że zbiór ten – obok pięciu epickich powieści Krasznahorkaia – stanowi centralny punkt jego dorobku. Akademia opisuje książkę jako mistrzowską narrację, w której czytelnik prowadzony jest przez liczne "boczne wejścia" ku tajemniczemu momentowi narodzin sztuki.

Krasznahorkai to jeden z najważniejszych współczesnych prozaików węgierskich. Urodzony w 1954 r., zyskał międzynarodową sławę dzięki debiutanckiej powieści "Szatańskie tango" (1985), a jego książki od lat ukazują się w prestiżowych zagranicznych oficynach. Jego proza, często porównywana do Kafki i Musila, znana jest z gęstego stylu, długich zdań, mrocznego klimatu i filozoficznego ciężaru.

Krasznahorkai podejmuje tematy duchowego i cywilizacyjnego kryzysu, a jego bohaterowie zmagają się z poczuciem końca – świata, sensu, porządku. W 2015 r. otrzymał prestiżową Man Booker International Prize za całokształt twórczości. Jego teksty były adaptowane m.in. przez reżysera Bélię Tarra, co dodatkowo przyczyniło się do jego rozpoznawalności poza środowiskiem literackim.

Literacka Nagroda Nobla jest przyznawana przez Akademię Szwedzką nieprzerwanie od 1901 r. Akademia liczy 18 członków – w jej skład wchodzą wybitni szwedzcy pisarze, poeci, filolodzy oraz historycy.

Za wybór laureata odpowiada Komitet Noblowski, który w bieżącym roku tworzy sześć osób. Kandydatury do nagrody mogą być zgłaszane nie tylko przez członków Akademii Szwedzkiej, lecz także przez członków pokrewnych instytucji, profesorów literatury i filologii, dotychczasowych laureatów Literackiej Nagrody Nobla oraz przewodniczących stowarzyszeń literackich. Proces nominacji jest ściśle tajny – nazwiska kandydatów ujawniane są dopiero po upływie pięćdziesięciu lat od przyznania nagrody.

W ponad 120-letniej historii tej prestiżowej nagrody polscy twórcy zostali uhonorowani nią – w zależności od przyjętych kryteriów – pięć lub sześć razy. W gronie laureatów znaleźli się: Henryk Sienkiewicz (1905), Władysław Reymont (1924), Czesław Miłosz (1980), Wisława Szymborska (1996) oraz Olga Tokarczuk (2018). Wyróżniony został również Isaac Bashevis Singer (1978) – amerykański pisarz pochodzenia polsko-żydowskiego.